نگاهی به مستند «با دکتر در بشاگرد»/ یادداشت محمد تقی‌زاده
مستند «با دکتر جهاد در بشاگرد» با محور عدالتخواهی، با تماشاگر خود روبرو می‌شود و بدون توسل به الگوهای خبری و پروپاگانداهای سیاسی و فرهنگی با متوسل شدن به قلب و روح تماشاگر ، او را تحت تاثیر قرار میدهد.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، محمّد تقی‌زاده: مستند «با دکتر در بشاگرد» ساخته مرتضی آوینی در سال 1359 از جمله مهجورترین و کم‌دیده شده‌ترین مستندهای مرتضی‌آوینی است که بیش از هرچیز به جهت ساخت مجموعه روایت فتح درباره جنگ تحمیلی میان مخاطبان سینما و تلویزیون ایران معروف و محبوب است؛ این در حالی است که قبل از شروع جنگ ایران و عراق، آوینی به همراه گروه جهاد سازندگی به روستاهای محروم کشور رفته و مستندهای «شش روز در ترکمن‌صحرا»، «خان گزیده‌ها» و مجموعه 11 قسمتی «حقیقت» را تولید کردند و از این جهت می‌‌توان شروع مستند سازی آوینی را از ساخت مستند درباره مشکلات مناطق محروم ایران و اوج شکوفایی وی را در مجموعه مستندهای «روایت فتح» دانست.
نکته دیگر درباره مستندهای پیش از روایت فتح از جمله با دکتر در بشاگرد این است که الگوی ساختاری مستندسازی و به طورکلی سبک هنری آوینی در همین آثار بروز و ظهور داشته و در مستندهای روایت فتح بیشتر به نوعی بلوغ و تسلط رسیده است برای نمونه در مستند با دکتر در بشاگرد نیز تصاویری بکر و بی‌جان را مشاهده می‌کنیم که با نریشن‌ها موثر و تکان‌دهنده آوینی روح و جان تازه‌ای می‌گیرند، در این جا نیز مقایسه زندگی مادی و معنوی، انسانی و فراانسانی و حیات دنیوی و اخروی از جمله تِم‌های مهم فیلم هستند که به عنوان فسلفه اصلی زندگی بشر در همه زمان‌‌ها و مکان‌ها مورد بررسی و تبیین قرار می‌گیرند.
نریشن‌های مستندهای آوینی در وهله نخست از تاثیرگذارترین و به یادماندنی‌ترین بخش‌های فیلم‌های او به شمار می‌آیند که علاوه بر اینکه لحن محزون و بغض‌آلود وی تاثیر زیادی روی حس و قلب تماشاگر می‌گذارد، مضمون فلسفی و معناگرای آن نیز مخاطب را به فکر فرو می‌برد تا با یک نریشن کوتاه، مغز و دل تماشاگر به طور تومان مورد اشاره و تاکید قرار گیرد و همین شاید از اصلی‌ترین دلایل موفقیت و همه‌گیری این آثار در میان عموم مردم شده است.
با دکتر در بشاگرد، ماجرای بازدید و حضور گروه جهاد سازندگی در روستای بشاگرد هرمزگان در سال‌های اوایل انقلاب است که از ابتدا با تصاویری از محرومیتهای غذایی، دارویی و عدم امکانات اولیه‌ای روبرو هستیم که شاید برای شهرنشینان باورکردنی و قابل درک نباشد؛ همین مقایسه زندگی در شهر و روستاها یکی از تم‌های تکان‌دهنده مستند است که آوینی با کنارهم قرار دادن این دو نوع سبک زندگی و دو نوع نگرش به حیات مادی در انتهای فیلم، ویژگی‌ها و فقدان‌های زندگی در روستاهها محروم و بی‌خیالی و غفلت شهرنشینان را دو چندان بیشتر مورد تاکید قرار میدهد.
مستندهایی از قبیل دکتر در بشاگرد از مرتضی آوینی دو کارکرد کلی در مواجهه با مخاطب دارد: در وهله نخست فیلم در راستای نشان دادن محرومیتهای روستاهای کشور برای مسئولان و رهبران کشور ساخته شده و در بخش‌هایی از فیلم نیز شاهد مکالمه خیالی مردمان روستا با این طیف از مدیران کشور هستیم که با هدف اطلاع‌رسانی و بیان وضعیت موجود در کشور ساخته شده است.
بخش دوم کارکرد چنین مستندهایی که باعث شده با دیگر مستندهای خبری تمایز پیدا کند و به بِرند و سبک شخصی مرتضی آوینی بدل شود، رویکردی است که آوینی در مواجهه با توده مردم در مستندهایش از آن بهره گرفته است به گونه‌ای که به قول خود وجدان انسا‌نهای بیدار را نشانه گرفته و با نشان دادن این تصاویر و نریشن‌ها روی آن که به مثابه نهیب و تشری به نوع بشر محسوب می‌شود قرار است فلسفه زندگی بشری و نوع نگاه معناگرایانه را به نحوی ملموس و نه شعاری به مخاطب خود نشان دهد و همین تمایز اصلی میان مستندهای سید مرتضی آوینی و دیگر مستندهای خبری، فلسفی یا معناگرایانه است که به نوعی دل و جان مخاطب عام را هدف میدهد و از همه چیزهای ساده برای درگیرکردن و نهیب زدن به مخاطبش بهره می‌برد.
در انتها باید گفت، مستند با دکتر جهاد در بشاگرد را باید از جمله آثار آغازین دوره بلند مستندسازی آوینی نامید که با محوریت عدالتخواهی، معناگرایی در بستر روایتی هنری با تماشاگر خود روبرو می‌شود و بدون توسل به الگوهای خبری و پروپاگانداهای سیاسی و فرهنگی با متوسل شدن به قلب و روح تماشاگر و توسل به فطرت عمومی مردم تاثیر و تاکید خود را ابراز می‌کند به گونه‌ای که بعد از گذشت 4 دهه همچنان این مستند قابل تماشا و تحلیل است و نه تنها تاریخ مصرف و فراموش شدنی نیست بلکه می‌تواند جریان‌ساز و تاثیرگذار باشد.
