جام جهانی و مستند فوتبالی/ رقابت قرن؛ سکوت طولانی

به گزارش ارتباطات و اطلاع رسانی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، ایران، از ۸ آذر ۱۳۷۶ و بازی تاریخ ساز ایران و استرالیا تا ۸ آذر ۱۴۰۱ که مصادف با رقابت حساس ایران و آمریکا شده، ربع قرن گذشته است. سال هایی طولانی که در میانه اش ما ۴ بار دیگر به جام جهانی رفته ایم، بی آن که مستند سینمایی شاخصی درباره این رخداد ساخته شود. تب گرایش به مستند های فوتبالی بعد از برگزاری مسابقات جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه خوابید و به ندرت پیش آمد که ذوقی برای ثبت تصاویری ورای گزارش های تلویزیونی معمول، ثبت شود. یکی از این معدود تلاش ها؛ «سکوت طولانی» است که روی آنتن شبکه مستند رفت.

امجدیه، دهه چهل و اولین قهرمانی ایران

۱۷ مهر ۱۳۴۷ سینماهای کریستال و مهتاب، «جام آسیا» را اکران کردند. اولین مستند فوتبالی سینمای ایران که امکان نمایش عمومی هم یافت. مستند سینمایی که هژیر داریوش درباره برگزاری مسابقات جام ملت های آسیا ۱۹۶۸ تهران ساخت؛ دوره ای که تیم ملی فوتبال ایران در رقابتی فراموش نشدنی، تیم اسرائیل را شکست داد و برای اولین بار قهرمان آسیا شد. استقبال گسترده مردم از این مسابقه که برای اولین بار در ایران فوتبال را به پدیده ای اجتماعی سیاسی تبدیل کرد و اهمیت شکست اسرائیل و بازتاب اجتماعی اش، احتمالا مهم ترین دلیل برای اکران عمومی جام آسیا بوده است. مستند سینمایی ای که البته فروش بالایی نداشت ولی به عنوان سندی تصویری از یک دوران در یادها ماند. محصولی از تلویزیون با صدای عطاالله بهمنش و حبیب روشن زاده روی تصاویر جام گرفتن حسن حبیبی کاپیتان تیم ملی و اشک های حسین کلانی و مهراب شاهرخی و دوربینی که در لحظه گل دوم ایران به اسرائیل سمت دیگری بوده، ثبت یکی از مهم ترین گل های تاریخ فوتبال ایران را از دست داده است. اولین مستند فوتبالی سینمای ایران که روی پرده بزرگ سینما می آید؛ امکانی که برای هیچ مستند فوتبالی دیگری تکرار نمی شود.

دوربینی که جا ماند

بعد از آن تا سال ها هیچ اتفاقی در حوزه مستند فوتبالی نمی افتد و همه چیز در حد گزارش های تلویزیونی خلاصه می شود و البته در این زمینه هم همه چیز به درستی ثبت نمی شد و اساساً ثبت رخدادهای ورزشی مهم تلقی نمی شد‌‌. مهم ترین مثال در این زمینه غیبت دوربین های تلویزیون در دربی معروف شهریور ۱۳۵۲ است؛ با این استدلال که دوربین های پرتابل در محل مسابقات جهانی کشتی به کار گرفته شده بودند؛ چنان که گویی هیچ دوربین دیگری در تلویزیون وجود نداشته تا دربی پر طرفدار پایتخت را ضبط و از این رخداد مهم سندی تصویری ثبت کند.

نقطه عطف در ۸ آذر ۱۳۷۶

همه چیز از ۸ آذر ۱۳۷۶ شروع شد. از آخرین بازی مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه که میان ایران و استرالیا برگزار شد؛ مسابقه ای که ایرانیان در سرتاسر دنیا با حداقلی از امید تماشاگرش بودند؛ دراماتیک ترین مسابقه تاریخ فوتبال ایران که نقش و تاثیر اجتماعی اش چنان گسترده بود که دوربین مستند سازان نمی توانست به آن بی تفاوت باشد. انبوه مستند هایی که به بهانه یا درباره بازی ایران و استرالیا ساخته شد و ناگهان فوتبال برای مستند سازان جدی شد. «معجزه فوتبال» ( سیف الله صمدیان) و «چرا استرالیا»( مجید وارث) از جمله مستندهایی بودند که بعد از رقابت تاریخی ایران و استرالیا تولید شدند. پیش از این ها اما رضا میرکریمی سریال مستند «از فوتبال تا فوتبال» را درباره مسیری که تیم ملی از اولین بازی دور مقدماتی در ورزشگاه دالیان چین تا آخرین رقابت در ملبورن استرالیا طی کرد، ساخت. مستندی که در آن تصاویری از اولین دوره راهیابی تیم ملی به جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین هم به چشم می خورد.

سکوت طولانی

میان فیلم هایی که در فاصله سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۷ درباره فوتبال ، تیم ملی و حضور در جام جهانی ساخته شد،  «سکوت طولانی» یکی از مستندهای شاخص و جالب توجه محسوب می شود؛ مستندی که از سطح معمول و متداول فیلم هایی که آن سال ها با مضامین مشابهی ساخته می شدند؛ فراتر رفت و تفاوت فیلم مستند با گزارش تصویری ژورنالیستی را آشکار کرد.

منبع: روزنامه همشهری