مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال 1363 با عنوان مرکز سینمای تجربی و نیمهحرفهای و مدیریت مهدی مسعودشاهی، در محل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در میدان بهارستان تاسیس شد.
این مرکز در ابتدا، متولی ساخت فیلمهای نیمهحرفهای با فرمت 16 میلیمتری بود تا محل رجوع جوانان فیلمساز برای ورود به عرصهی حرفهای کارگردانی سینما باشد؛ به گونهای که هنرمندانی چون مجید مجیدی، رضا میرکریمی، حسینعلی لیالستانی و... ساخت اولین فیلمهای بلند داستانی خود را در این مرکز تجربه کردند.
در اوایل دههی 70 و با رجعت «مرکز» به ساختمان جدید در خیابان سهروردی شمالی، میدان پالیزی، عنوان این مجموعه به «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» تغییر کرد تا از این پس ضمن ادامهی فعالیت در زمینهی سینمای تجربی، متولی سینمای مستند در حوزهی وزارت ارشاد نیز باشد.
در سال 1376 و با انتخاب سیفالله داد به عنوان معاون سینمایی وزارت ارشاد، مرکز با انجمن سینمای جوانان ایران ادغام شد و توجه مسئولان امر به جبههی جوانان مشتاق فیلمسازی که از منظر کمی قابل توجه بود، عملاً فعالیتهای جاری مرکز را متوقف کرد و بسوی سینمای جوان سوق داد. در این مقطع، جعفر صانعیمقدم مدیرعامل دو مجموعهی مرکز و انجمن بود.
در سال 1380 و با حضور محمدحسن پزشک در راس معاونت امور سینمایی و بواسطهی علایق ایشان به سینمای مستند، مرکز گسترش با مدیریت محمد آفریده احیا شد. برنامهریزی و اجرای سه دوره جشنواره مستند میراث فرهنگی یادگار، جشنواره فیلم، عکس و موسیقی ایران زمین، جشنواره فرهنگ و صنعت، چشمانداز سینمای مستند فرانسه، هلند، لبنان و فلسطین و جمهوری آذربایجان؛ ساخت آثار مستند با کیفیت، حضور در جشنوارههای جهانی و توجه به بازار فیلم مستند و... بخشی از فعالیتهای مرکز تا زمان ادغام مجدد با انجمن سینمای جوانان ایران در دیماه 1382 به دستور محمدمهدی حیدریان معاون سینمایی وقت و ادامهی این راه تا سال 1385 بود.
از سویی، افق برگزاری یک جشنواره مستند معتبر بینالمللی، همواره یکی از دغدغههای مسئولان این مرکز بود که این مهم در سال 1386 رقم خورد تا یکی از تاثیرگذارترین جشنوارههای فیلم ایران با عنوان «سینماحقیقت» اعلام موجودیت کرده و با استقبال گستردهای مخاطبان فرهیختهی سینما مواجه شود؛ به گونهای که در سالهای اخیر و بواسطهی حضور جمعی از بزرگان سینمای مستند جهان در سینماحقیقت، این جشنواره به مهمترین رویداد سینمای مستند ایران و منطقه خاورمیانه بدل شده است.
از سال 1385 تهیه و تولید فیلمهای اول و دوم سینمایی کارگردانان جوان نیز به مرکز گسترش محول شد تا جمعی از فیلمسازان مطرح امروزی سینمای ایران نظیر محسن امیریوسفی، مصطفی آلاحمد، وحید موسائیان، علیرضا امینی، علیمحمد قاسمی، آیدا پناهنده و... اولین فیلم سینمایی حرفهای خود را در این مرکز ساخته و به این ترتیب مدارج ترقی را طی کنند.
توجه جدی به سینمای انیمیشن در شاخهی هنری هم یکی دیگر از مسئولیتهای مرکز در دورهی پس از سال 1385 بود که در این راستا، انیمیشنهای متفاوتی ساخته شده و در جشنوارههای جهانی درخشیدند. در ادامه همایش ملی سینمای انیمیشن در سال 1387 طراحی و اولین دوره آن در دانشگاه صداوسیما برگزار شد تا مرکز گسترش میزبان اهالی سینمای انیمیشن در چارچوب این رویداد علمی- آموزشی باشد. دوره دوم این رویداد هم سال 1394 در جزیره کیش برگزار شد.
همایش تصویر عاشورا که سه دوره در تهران برگزار شد و بعدها برپایی آن با عنوان جشنواره میلاد سرخ و در زمان مدیریت شفیع آقامحمدیان به اردبیل ارجاع شد، از دیگر برنامههای مناسبتی مرکز بود که در فاصله سالهای 1386 تا 1392 اجرا شد.
مدیریت بخش فیلم کوتاه و مستند جشنواره رضوی هم از دیگر اقدامات این مرکز در فاصلهی سالهای 1385 تا 1391 بود.
جایزه شهید آوینی ویژهی تقدیر از مستندهای حوزهی مقاومت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز از سال 1386 توسط این مرکز راهاندازی شد و پس از 4 دوره برگزاری مستقل دوسالانه، در سال 1392 و بنا به تصمیم سیدمحمدمهدی طباطبایینژاد، به یکی از بخشهای ویژه جشنواره بینالمللی سینماحقیقت بدل گردید تا هر سال ضمن نمایش این آثار موضوعی، از برگزیدگان تقدیر بعمل آید.
رویکرد تولیدی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال 1392 و با حضور دکتر ایوبی در مقام ریاست سازمان سینمایی دچار تغییراتی شد و از این پس مقرر گردید تا مرکز صرفاً در دو حوزهی سینمای مستند و انیمیشن به فعالیت پرداخته و ساخت آثار سینمایی اول و فیلمهای کوتاه داستانی به ترتیب در بنیاد سینمایی فارابی و انجمن سینمای جوانان ایران صورت پذیرد.
در دی ماه 1396 هم ساختار تولید مرکز به دو معاونت مستند و انیمیشن تغییر یافت تا با تمرکز بیشتری، روند تولید آثار ارزشمند به منظور ورود به بازارهای جهانی پیگیری شود؛ بویژه تهیه فیلمهای سینمایی انیمیشن و ساخت مستندهای سینمایی ارزشمند برای اکران عمومی و فروش به شبکههای جهانی.
حمایت از تاسیس خانههای مستند در مراکز استانهای کشور نیز از دیگر اقدامات دوره جدید مدیریت سیدمحمدمهدی طباطبایینژاد است که در اولین قدم، خانه مستند اصفهان و تبریز افتتاح و سپس خانه مستند مازندران، لرستان و اردبیل راهاندازی شد. نخستین جشنواره مستند آذربایجان هم یکی از نمودهای بارز این خانههای مستند است که در سال 1397 در شهر تبریز برگزار شد.
انتشار دو فصلنامهی «سینماحقیقت» و «سینماانیمیشن» و کتابهای تالیفی و ترجمه شده؛ برگزاری هفتگی نمایش و نقد آثار مستند و انیمیشن در کانون فیلم سینماحقیقت؛ برگزاری ورکشاپهای تخصصی مرتبط با سینمای مستند و انیمیشن و... از دیگر فعالیتهای دوره جدید مرکز گسترش به مدیریت سیدمحمدمهدی طباطبایینژاد بود.
با حضور دکتر حسین انتظامی در راس سازمان امور سینمایی و از سال ۱۳۹۸ تفاهمنامه اجرایی گروه هنر و تجربه با سازمان سینمایی از طریق مرکز گسترش مدیریت و اجرا میشود. ضمن این که از همین سال، وظیفه حمایت از تولید فیلمهای سینمایی تجربی نیز توسط سازمان سینمایی به این مرکز محول شد..
در ماه مرداد این سال، محمد حمیدی مقدم به عنوان مدیرعامل مرکز گسترش معرفی شد و در ادامه، حمایت از تولید فیلمهای سینمایی خلاق و کمبودجه نیز به مجموعه فعالیتهای این مرکز اضافه شد.
با حضور حمیدی مقدم، سیزدهمین دوره جشنواره بینالمللی سینماحقیقت نیز در قالب اجرایی، رویکردی استاندارد یافت و با تخصیص کارت ویژه به صاحبان آثار، اعضای صنوف، میهمانان ویژه، اصحاب رسانه و اعضای باشگاه مستند، این رویداد پرمخاطب در مواجهه با ازدحام بیش از حد سالنهای سینمای پردیس چارسو ساماندهی پیدا کرد. فروش بلیت بخشی از ظرفیت سالنها به مخاطب عام و تخصیص عواید آن به سرمایهگذاران فیلمهای مستند و برپایی «پیچینگ پنل» سینماحقیقت با حضور تهیهکنندگان داخلی و خارجی نیز از دیگر برنامههای موفق این دوره جشنواره بود. تاکید بر ساخت و نمایش مجموعه برنامههای تلویزیونی سینماحقیقت با هدف معرفی مستندسازان و آثار منتخب ایرانی و خارجی به مخاطبان عام نیز از دیگر ویژگیهای سیزدهمین دورهی سینماحقیقت بود که با مدیریت حمیدی مقدم به انجام رسید.
با شیوع بیماری کووید 19 در ایران، مرکز گسترش نقش مهمی در همراهی با مستندسازان کشور به منظور ثبت و ضبط رویدادهای مختلف این بحران جهانی ایفا کرد که به تولید 10 اثر مستند از زوایای مختلف پزشکی، درمانی، تاثیرات اجتماعی و روانی کرونا منجر شد.
این همهگیری جهانی، بر روند برگزاری چهاردهمین دوره جشنواره بینالمللی سینماحقیقت هم تاثیر گذاشت تا این رویداد معتبر سینمای مستند آسیا با تدابیر حمیدی مقدم، زیرساختهای لازم به منظور برپایی استاندارد در قالب پلتفرمهای آنلاین را پیدا نماید.
در سال 1401 و در دوران ریاست دکتر محمد خزاعی در سازمان سینمایی، بخش پویانمایی به طور رسمی به مرکز گسترش اضافه و این عنوان در لوگوی مرکز ثبت شد. محمد حمیدی مقدم مدیر عامل مرکز، چهار دوره به عنوان دبیر جشنواره «سینماحقیقت» برگزیده شد و آذرماه 1402 او برای پنجمین بار روی صندلی دبیری جشنواره خواهد نشست.
دریافت لوگو مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی
