از ملانصرالدین تا تهران 1500/ نگاهی به «انیمیشن ایرانی»

به گزارش ارتباطات و اطلاع رسانی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، محمداحسان مفیدی: سابقه‌ی میل به پویانمایی در تمدن ایرانی به 5000 سال پیش برمی‌گردد. آنجا که نقاش هنرمندی از شهر سوخته، پنج نما از تصویر بزی را روی یک سفالینه کشید و برای اولین بار یک شبه‌پویانمایی را ثبت کرد. اما سابقه‌ی پویانمایی به معنای مصطلح و امروزی آن به دهه‌های بیست و سی قرن پیش بازمی‌گردد، زمانی که اولین بار «موسیقلمو» ساخته شد و از آن میان تنها یک اثر پانزده ثانیه‌ای به نام «ملانصرالدین» باقی مانده است.
 

ما پیش از این مرجع پژوهشی قابل اتکائی در حوزه‌ی پویانمایی نداشته‌ایم و جسته و گریخته اطلاعاتی از پیشروان و پیشکسوتان این عرصه‌ی هنر در دست بود، اما اکنون به یُمن تلاش 4 ساله‌ی مهرداد شیخان، پژوهشگر، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده‌ی مستند «انیمیشن ایرانی» یک اثر درخور توجه با موضوع تاریخچه‌ی پویانمایی در ایران از ابتدا تا کنون وجود دارد که به واسطه‌ی آن می‌توان با مشاهیر این هنر، آثار ابتدایی، سیر تحول، زمینه‌های پیشرفت، نسبت آن با جامعه‌ی مدنی و سیاسی و مصائبی که بر آن رفته آشنا شد.
 

شیخان از عباس توفیق، پرویز اوصانلو، اسفندیار احمدیه، پروین تیموری، تجارتچی و دیگرانی می‌گوید که هر کدام سهمی از گام‌های اول در هنر پویانمایی داشته اند و تصاویری از پویانمایی‌های آن‌ها مثل «موش بااراده»، «زندگی»، «امیر حمزه دلدار»، «گور و دلگیر» و ... را نشان‌مان می‌دهد که پیداست برای گردآوری‌شان مشقت بسیاری را متحمل شده؛ از همین روست که نتیجه چنان مجذوب‌کننده شده که می‌تواند حتی مخاطب عام را 90 دقیقه پای اثر نگه دارد.
 

مستند «انیمیشن ایرانی» اولاً طبق خط تاریخی رشد و نمو پویانمایی در ایران و ثانیاً به تفکیک حوزه‌هایی نظیر تبلیغات، تلویزیون، سینمایی، پویانمایی مستقل و ... پیش می‌رود، مستندساز ضمن مصاحبه با بزرگان و کارشناسان این هنر، متنی پر از اطلاعات تألیف کرده که ارزش علمی یک جستار دقیق را داراست. این مهم را می‌توان ناشی از تسلط وی بر موضوع دانست که خود متأثر از سه دهه فعالیت مهرداد شیخان در حوزه‌ی پویانمایی است.
 

همین ژرف‌نگری است که باعث شد تا در دوره‌ی چهاردهم جشنواره‌ی سینمای مستند ایران «سینما حقیقت» جایزه‌ی بهترین پژوهش را کسب کند و البته در همان سال نامزد جایزه‌ی بهترین مستند دوازدهمین جشنواره‌ی سینمای مستقل ایران و نامزد بهترین مستند بلند سینما حقیقت نیز شده باشد.
 

درست است که مستند «انیمیشن ایرانی» به فراخور موضوع، بیشتر داده‌ی تاریخی ارائه می‌دهد و روایت خطی ساده‌ای دارد اما به نظر می‌آید که کارگردان خود این تصمیم را اتخاذ کرده تا ما با مرور بیش از 70 سال تاریخ پویانمایی در ایران، هویت غنی آن را درک ‌کنیم و با نگاه به ریشه‌ها، جوانه‌هایی که می‌رود موج نوی پویانمایی ایران را رقم بزند، بهتر دریابیم.