نگاهی به مستند «دیافراگم»/ صدا، تاریخ و نواها و آواها
«دیافراگم» (تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی) ترکیب متنوعی دارد از مصاحبه، فیلم‌ها و عکس‌های قدیمی، نواهایی از اولین سخنرانی‌ها و اولین آهنگ‌های ثبت شده موجود و پرسه زدن بین کلکسیون داران و عشاق این مقوله.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، هژیر مشیروزیری: هنگام گشت و گذار در سمساری‌ها و عتیقه فروشی‌ها، خواه مغازه‌های خوش رنگ و لعاب خیابان منوچهری و لاله‌زار باشند و خواه بساطی‌های جمعه بازارها و چند شنبه بازارهای گوشه و کنار شهر؛ لابلای ظروف بلور و کریستال و ساعت‌ها و لوسترهای مجلل و سماورهای نیکلای روسی، همیشه گرامافون‌ها با آن جعبه‌های زیبای چوبی و یراق آلات ظریف و شیپورهای خاص‌شان، حکایتی متفاوت دارند و جذابیتی خارق العاده.
تصویری که با نگاه کردن به یک گرامافون در ذهن بوجود می‌آید، عمدتا تصویری از ثبات و آرامش و رفاه است. مثلا تصویر کسی که در اتاقی با مبلمان و لوازم ظریف چوبی، پرده‌های پنجره رو به حیاط خانه را به کناری می‌زند، با طمانینه و آرام در جعبه را می‌گشاید و صفحه‌ای خاص را انتخاب می‌کند و آن را روی دستگاه قرار می‌دهد و سوزن را با دقت بر روی صفحه می‌نشاند و بعد با بلند شدن نوای روح‌بخش موسیقی، روی مبلی می‌نشیند و چشم به منظره پشت پنجره می‌دوزد و از موسیقی لذت می‌برد. یا تصویر آن دیگری که لابلای رفت و آمدهای کاری یک روز خود، لختی راهش از پیاده‌رو خیابان به داخل یک کافه دنج کج کرده است و تکیه زده بر صندلی لهستانی گوشه کافه، گوش سپرده به نوای موسیقی در حال پخش از گرامافون، چای یا قهوه‌اش را نوشیده و روزنامه‌اش را می‌خوانده است.
همیشه کسانی هستند که با جنونی وصف ناپذیر به دنبال یافتن و جمع کردن مدل‌های مختلف گرامافون و ضبط صوت و رادیوهای لامپی و ترانزیستوری و بخصوص صفحه‌های موسیقی قدیمی هستند. دیدن فیلم مستند «دیافراگم» ساخته و پرداخته جواد وطنی که در شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت به نمایش در آمده است، برای این عاشقان عتیقه‌باز بی‌گمان خالی از لطف و لذت و هیجان نخواهد بود. فیلم تاریخچه ورود صنعت ضبط و پخش صدا و موسیقی به ایران و همچنین سیر تحولات تاریخی، فرهنگی و تکنولوژیک آن را مورد بررسی قرار داده است. از نخستین باری که سیستم حبس و پخش صوت در زمان ناصرالدین شاه وارد ایران شد تا روزگار نوار کاست‌ها و آلبوم‌های نوین موسیقی.
فیلم ترکیب متنوعی دارد از مصاحبه، فیلم‌ها و عکس‌های قدیمی، نواهایی از اولین سخنرانی‌ها و اولین آهنگ‌های ثبت شده موجود و پرسه زدن در بین کلکسیون داران و عشاق این مقوله. در عین حال فیلم نگاهی دارد به تاریخچه صنعت موسیقی در ایران و چگونگی ظهور و تکامل آن را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. سیر تحولی که موسیقی ایرانی، نه صرفا بعنوان موسیقی محفلی، بلکه بعنوان یک صنعت و هنر رسمی، از مجالس تعزیه و مارش‌های قشون نظامی طی کرده است تا رسیدن به تشکیل گروه‌های مشخص و اسم و رسم داری که اقدام به تولید و ثبت و ضبط محتوای موسیقایی می‌کرده‌اند، داستانی به واقع شنیدنی و درخور توجه است. فرایندی که به تدریج کار تولید صفحه و دستگاه، ثبت و ضبط محتویات صفحات، تکثیر و پخش آنها در میان جامعه و در نهایت صنعت فعلی موسیقی در ایران را پایه گذاری نموده است.
شنیدن نغمه‌های قدیمی خوانندگانی نامی و پر آوازه از قمرالملوک وزیری، تاج اصفهانی و بدیع‌زاده گرفته تا اپراهای خارجی آن روزگار که معمولا زیرمتن فیلم‌ها و سریالهای تاریخی شنیده می‌شوند، یکی دیگر از لذت‌های دیدن این مستند جذاب است. فیلم صد البته از نقش تاریخی رادیو در ترویج و تثبیت و اشاعه موسیقی نیز نمی‌گذرد و تاریخچه‌ای هر چند مختصر اما مفید از شروع به‌کار رادیو و تاثیرگذاری موسیقی و رادیو بر یکدیگر را برای مخاطب تعریف می‌کند.
در نهایت، از گذر این همه سال و ماه قرن و از پس این همه تحول و جهش و پیشرفتی که در صنعت و تکنولوژی بوجود آمده است و ابزارها و لوازمی که یک به یک از پی هم پدید آمده‌اند و منسوخ شده‌اند، بشر را یک هدف و نیت بیشتر نبوده است و آن ثبت و ماندگاری صدای خود بوده است که به راستی تنها این صداست که می‌ماند.
منبع: سینماشبکه
