«خانواده خلج» مستند اجتماعی چند‌ساحتی است/ نقد روزنامه جام جم
«خانواده خلج» (تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی) خصوصیات یک مستند اجتماعی چند‌ساحتی را دارد و در جایگاه خودش، یک اثر نمونه‌ای در سینمایی مستند ایران به‌شمار می‌آید.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، محمد سلیمانی منتقد سینما در جام جم نوشت: ارتقای چشمگیر مستند اجتماعی در مقایسه با دیگر گونه‌های مستند، به‌ویژه در دهه اخیر، مخاطبان بسیاری را جذب این نوع از مستند کرده است به‌گونه‌ای‌که اغلب مستندهای اجتماعی بلند تولید شده در این سال‌ها امکان نمایش عمومی را، اگرچه به‌صورت محدود پیدا کرده‌اند.
موفقیت دو مستند «قویدل» و«خانواده خلج» در دوره‌های اخیر جشنواره فیلم مستند«سینما حقیقت» و اکران عمومی موفق قویدل که با استقبال چشمگیر منتقدان و مخاطبان سینما روبه‌رو شد، نشان داد که سینمای مستند اجتماعی به شرط دغدغه‌مندی، هم می‌تواند مخاطبان بسیاری داشته باشد و هم کاربردهای فراوانی برای رفع مشکلات اجتماعی و ارتقای عدالت.
مستندسازان فعال در این عرصه به‌خوبی می‌دانند که برای ساختن یک مستند جذاب و مؤثر اجتماعی باید ابتدا خودشان به‌عنوان یک هنرمند ـــ پژوهشگر، دغدغه کافی برای پرداختن به موضوع را داشته باشند. حالا اگر به‌عنوان یک مستندساز مسلط بر ابزار مورد نیاز این سینما برای پرداختن به یک موضوع مبتلا به مسائل اجتماعی، دغدغه و علاقه کافی داشته و مصمم به انجامش هم باشیم، تازه نوبت به مهم‌ترین بخش کار می‌رسد که پژوهش میدانی است. اکثریت قریب به اتفاق آثار مستند اجتماعی که جوایز معتبری از جشنواره‌های گوناگون داخلی و خارجی دریافت کرده، معمولا در بخش پژوهش هم به‌طور مستقل برگزیده شده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت بالای تحقیق درباره موضوع مورد نظر مستندساز است. چه بسیار مستند‌هایی که مراحل تحقیق و پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی‌شان حتی چند سال به‌طول انجامیده ولی مراحل ساخت آنها در مدت چند ماه به پایان رسیده است. اگرچه اغلب مستندهای اجتماعی به‌ویژه آنهایی که به موضوعات ملتهب پرداخته‌اند به‌دلیل برخورد با موانع مختلف اجرایی در مراحل گوناگون تولید با توقف‌های ناخواسته‌ای روبه‌رو می‌شوند ولی باز هم در مقایسه با طی مراحل پژوهشی اثر در مدت زمان کوتاه‌تری به سرانجام رسیده‌اند. مستندسازانی که حاصل پژوهش‌های میدانی دقیق، حساب شده و پرزحمت را برای تولید یک مستند اجتماعی در اختیار گرفته‌‌اند درمرحله اجرا با دنیایی از اطلاعات و داده‌ها مواجه می‌شوند که گروه تولید را گاه با اتفاقات عجیب و غیر‌منتظره‌ای روبه‌رو می‌کند. حتی ممکن است شخصیت‌های اصلی مقابل دوربین مستندساز به‌دلایلی از ادامه همکاری با گروه سر باز زده و مستندساز را با چالشی اساسی روبه‌رو کنند. حضور دوربین مستندساز در متن زندگی این افراد با ثبت فی‌البداهه اغلب واکنش‌ها، رفتارها و گفت‌وگوها همواره موقعیت‌هایی را برای ایجاد سوء‌تفاهم به‌وجود می‌آورد.
بنا‌براین همیشه بخشی ازفضای ذهنی فیلمساز و دستیارانش معطوف به حراست از فضاهای ایجاد شده وتلاش حد‌اکثری برای حفظ روند رو به جلوی تولید در شرایط دشوار وغیر‌منتظره است.برخی ازمستند‌های برگزیده اجتماعی دراین دسته قرار می‌گیرند که تعدادشان هم کم نیست اما برخی دیگر به‌واسطه زاویه دید خاص فیلمساز به موضوع و تلاش مستندساز برای ورود به حیطه زیباشناختی مستند اجتماعی، از گزارش صرف ژورنالیستی فاصله می‌گیرند و دنیایی را مقابل نگاه مخاطب مستند قرار می‌دهند که حتی نوعی پرداخت دراماتیک هم در آن قابل مشاهده است و کارگردان بی‌آن‌که دخل و تصرفی در اصل واقعیت جاری در مقابل دوربینش داشته باشد، دغدغه‌های زیبا‌شناختی‌اش را در قالب معرفی آدم‌های واقعی جلوی دوربین و حقیقت زندگی‌شان به تصویر می‌کشد.
متن کامل این یادداشت را در سایت هنر و تجربه بخوانید.
