«ضد قهرمان» آلترناتیوی در برابر تندروی نشان می‌دهد
عارف افشار گفت: اگر امروز درباره پدیده آقای خلخالی و آن تفکر صحبت می‌کنم دغدغه‌ای امروزی دارم. من در این فیلم نقطه مقابلی در برابر تفکر آقای خلخالی نشان دادم که یک آلترناتیو برای رفتار سیاسی است و ما به ازای تاریخی دارد.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، مستند سینمایی «ضد قهرمان» به کارگردانی عارف افشار که در هجدهمین جشنواره سینماحقیقت حضور داشت به تازگی از پلتفرم هاشور به صورت آنلاین اکران شده است. این مستند که محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج به حساب می‌آید روایتگر اقدامات صادق خلخالی حاکم شرع دادگاه انقلاب است که شخصیتی جنجالی در دهه‌های ابتدایی انقلاب به حساب می‌آید و در طول این سال‌ها نظرات ضد و نقیضی درباره او و اقداماتش مطرح شده است.
مستند «ضد قهرمان» شاید اولین اثر سینمایی باشد که درباره این شخصیت و اقدامات او ساخته شده و حالا علاقه‌مندان به تاریخ معاصر می‌توانند آن را مشاهده کنند.
به بهانه اکران آنلاین «ضد قهرمان» با کارگردان آن گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذرانید:
با چه دغدغه‌ای به سراغ شخصیت صادق خلخالی رفتید؟
آدم‌ها وقتی در یک مسند سیاسی یا فرهنگی در سطح بالای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند و نقش‌آفرینی می‌کنند قطعاً عملشان اثری در دوره‌های بعدی می‌گذارد و کسی نمی‌تواند این واقعیت را انکار کند. در واقع وقتی کسی در جایگاه رئیس، وزیر، وکیل یا... وقتی حرفی می‌زند اثر این حرف می‌تواند تا مدت‌های طولانی نسل‌های بعدی را هم تحت تاثیر قرار دهد.
آقای خلخالی فارغ از جایگاهی که داشته، عملکردش به نوعی است که گویا خودش می‌خواسته بر نسل‌های بعد از خودش اثرگذار باشد. تفکری که برای او همه چیز احتمالاً معنا و مفهوم متفاوتی نسبت به دیگران دارد و اتفاقات را شکل دیگری معنا می‌کند و واکنش‌هایش هم خیلی منحصر به فرد بوده و این تفکر در تاریخ معاصر ما بسیار تعیین‌کننده بوده است. به همین دلیل به نظر من آقای خلخالی و شخصیت منحصر به فردی که دارد قابل بررسی است. ما با شخصیتی مواجه هستیم که چهل سال قبل اقداماتی انجام داده که فارغ از درستی یا نادرستی، هنوز با تاثیراتاقداماتش امروز مواجه هستیم، بنابراین پرداختن به چنین شخصیت تأثیرگذاری با وجود گذشت ۴۰ سال از اقداماتش، امری ضروری است.
در این مستند با دو جناح روبرو هستیم که یک جناح را آقای خلخالی نمایندگی می‌کند و یک جناح هم آقای بهشتی نماینده آن است که در برابر هم قرار دارند. آیا از ابتدا با این رویکرد به سراغ این شخصیت رفتید که این دو جناح را با هم مقایسه کنید یا در حین پرداختن به شخصیت صادق خلخالی به این ساختار رسیدید؟
ما از زمان مستند «برزخیها» این دوگانه را نشان داده‌ایم، دوگانه‌ای که دو تصویر، نگاه، رأی، نگرش و عمل متفاوت را نشان می‌دهد. بنابراین باید بگویم که پیش از اینکه برای ساخت «ضد قهرمان» اقدام کنیم بررسی و پرداختن به این دوگانگی را در نظر داشتیم.
صادق خلخالی قطعاً در دوران مسئولیت و اقداماتش طرفدارانی در جامعه و حامیانی در حاکمیت داشته؛ اگر بخواهیم تقابل دو نگاه را در «ضد قهرمان» موضوع اصلی بدانیم. چرا همه بار مسئولیت نگاه اصطلاحاً تندرو را بر دوش صادق خلخالی انداخته‌اید؟
اگر فرمایش شما صحیح باشد پس ما بار تصمیمات طرف مقابل را هم بر دوش کسی مثل شهید بهشتی انداختیم. مساله چیز دیگری است، در واقع ما دو نماد از دو طیف فکری را به مورد بررسی قرار دادیم.
آیا در پرداختن به این موقعیت‌ها با موانعی برای بیان و روایت موضوعات مواجه شدید؟
فیلم ما یک پیش‌برده دارد، سپس پرده ۱، ۲، ۳، ۵ و پرده آخر روایت می‌شود و برای من خیلی جالب است، کسی به این نکته توجه نکرد که چرا ما پرده چهارم نداریم.
منظور من از حذف پرده چهار این است که بگویم یک سری حرف‌ها بود که نتوانستم مطرح کنم و اصلاً امکانش وجود نداشت.
حرف‌ها را حذف کردند یا اصلاً از ابتدا نتوانستید مطرح کنید؟
بهتر است از این موضوع بگذریم.
یعنی موضوع خیلی به امروز ما نزدیک‌تر می‌شد و امتداد تفکر صادق خلخالی به جریانی در جامعه سیاسی امروز ایران می‌رسید؟
بله خیلی صریح‌تر می‌شد اما مطمئناً مخاطب از دیگر پرده‌های فیلم که حذف نشده‌اند هم به این نتیجه می‌رسد که جریانی سیاسی امروز وجود دارد که در امتداد تفکر آقای خلخالی است.
حرف‌های بسیاری وجود داشت که درباره موضوع مستند می‌خواستیم مطرح کنیم و نمی‌شد و همین الآن که این حرف‌ها مطرح نشده‌اند هم یک سال اجازه ندادند فیلم نمایش داده شود.
در نهایت به چه تعاملی رسیدید که فیلم «ضد قهرمان» به پخش رسید؟
پس از تغییر دولت ما برای نمایش فیلم دوباره درخواست دادیم و اعلام کردیم که می‌خواهیم در جشنواره سینماحقیقت حضور داشته باشیم. دبیر جشنواره به این نکته اشاره کردند که نمایش این فیلم قطعاً چالش سختی است، ایشان رایزنی کردند و در نهایت امکان نمایش «ضد قهرمان» فراهم شد و این اتفاقی است که سال گذشته رخ نداد.
«ضد قهرمان» به نوعی سعی دارد صادق خلخالی را از حاکمیت جدا کند، درحالیکه خلخالی با وجود طرد شدن باز هم در سمت‌های مهمی قرار گرفت.
ما طرد شدن خلخالی را نشان دادیم و آقای زاهد هم درباره این موضوع صحبت می‌کند اما در سال ۱۳۷۱ و پس از مجلس سوم و در آستانه مجلس چهارم بود که توانستند صادق خلخالی را کنار بگذارند و قبل از این دوران تلاش بر این بود که راهی پیدا کنند تا مذاکره کنند و ایشان را به نوعی کنار بگذارند.
ما در فیلم اتفاقاً نشان می‌دهیم که شهید بهشتی و شهید قدوسی تنها هستند و به گفته یکی از مصاحبه‌شوندگان همه در مقابل این دو فرد بودند و در واقع همین تفکر است که در اقلیت مطلق قرار دارد.
متن کامل این گفتگو را در ایلنا بخوانید.
