سوتفاهم‌های سیاسی و ماجرای «ضدقهرمان»
عارف افشار کارگردان مستند «ضد قهرمان» درباره موضع‌گیری‌ها و سوبرداشت‌ها از این فیلم توضیح داده و اشاره کرده است: هر چه ساخته مسئله ذهنی خودش بوده و سفارشی از نهاد و ارگانی نداشته است.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، روزنامه اعتماد گفتگویی مفصل با عارف افشار کارگردان «ضد قهرمان» داشته، که حاوی نکات جذابی است. بخشی از این گفتگو را اینجا بخوانید و مشروح آن را در این لینک بخوانید.
يكي از مستندهاي مهمي كه اخيرا در جشنواره «سينما حقيقت» اكران شد، «ضد قهرمان» به كارگرداني عارف افشار بود. اين فيلم به واسطه نوع روايتي كه از زندگي و زمانه صادق خلخالي ارايه مي‌دهد، توجه‌‌هاي زيادي را در جشنواره به خود جلب كرد و البته موافقان و مخالفان زيادي داشت؛ عده‌اي معتقد بودند كه اين فيلم روايت يكسويه‌اي درباره صادق خلخالي دارد و بعضي هم نوع روايت فيلم را دوست داشتند. اما فارغ از نكات مطرح شده، نكته‌اي كه اين مستند داشت اينكه از استعداد و توانايي يك كارگردان جوان رونمايي كرد كه از پس سوژه مهم سياسي به خوبي برآمد و روايت ملتهبي از شخصيت خلخالي ارايه داد.
با عارف افشار درباره حواشي و ساختار اين مستند گفت و گويي انجام داديم كه پيش روي شماست:
اگر موافق باشيد بحث را از ساخت فيلم مستند درباره چهره‌هاي شناخته شده آغاز كنيم، چنين افرادي به همان اندازه كه فضا و قابليت پرداخت دارند به همان اندازه نظرات مختلف درباره آنها وجود دارد و موافقان و مخالفان زيادي دارند. بنابراين اساسا روايت چنين سوژه‌هايي دشواري‌هاي زيادي دارد. نظر شما چيست؟
اشاره كرديد به افراد شناخته شده، خب به چه كسي فرد شناخته شده گفته مي‌شود؟ مسلما كسي كه تمام اقشار جامعه يك پروفايل مشخصي از آن شخص دارند، پروفايلي متاثر از فضاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي جامعه، خاستگاه خود فرد و قضاوت و برداشتي كه نسبت به آن شخص شناخته شده دارند... پس عملا ما با يك تكثر عجيب و غريب مواجه خواهيم بود، بله موافقم، شخصيت‌هاي شناخته شده در عرصه سياست به مراتب جنجال‌برانگيز‌تر و چالش‌بر‌انگيز‌تر خواهند بود، اما اهميت اين موضوع به نظرم به يك دليل اساسي است. اينكه تمام فعل و انفعالات زندگي كاري يك شخصيت سياسي در تصميم‌گيري‌هاي آن شخص موثر است و تصميم‌گيري آن شخص در زندگي تمام مردم جامعه، موثر است نه فقط در آن زمان مشخص بلكه در ساليان بعد هم اين اثرگذاري ديده مي‌شود، پس يقينا پرداختن به يك شخصيت سياسي بسيار سخت خواهد بود.
بفرماييد چه شد كه به ساخت اين سوژه روي آورديد؟ به بيان ديگر موضوع به شما پيشنهاد شد يا اينكه خودتان آن را انتخاب كرديد؟ از اين حيث كه خيلي از ما زندگي و زمانه آقاي خلخالي را درك نكرديم.
اجازه دهيد خيال شما را همين ابتدا راحت كنم. تا به امروز من هيچ پيشنهاد جدي كه لازم باشد به آن فكر كنم براي ساخت فيلم نداشتم، من هر چيزي كه ساختم و دوست دارم بسازم مساله خودِ خودم بوده است... يك‌سري طرح و ايده و داستان دارم، همين الان هم دارم... روي دست مي‌گيرم و سراغ خيلي‌ها مي‌روم... خيلي‌ها جواب سلام ما را هم نمي‌دهند... خيلي‌ها هم از حمايت طرح‌هاي من ترس و واهمه دارند... خيلي‌ها هم از طرح‌هاي من استقبال مي‌كنند اما توان حمايت ندارند ... من حاضرم طرح‌هايم را دراختيار شما بگذارم و شما در اين زمينه به من كمك كنيد، يك سالي هست كه من فيلمنامه سينمايي‌ام آماده ساخت است . معتقدم خيلي‌ها چه شما به عنوان خبرنگار و چه من به عنوان فيلمساز را اساسا به رسميت نمي‌شناسند. خب من و شما چه كار بايد بكنيم؟ ننويسيم؟ نسازيم؟
درباره به رسميت شناخته نشدن بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
اشاره خوبي كرديد، فيلم قبلي من در رابطه با شرايط دهه شصت بود، كساني كه در تصميم‌گيري موضوعات دخيل بودند با شرافت و صداقت حاضر شدند با من گفت‌وگو كنند جلوي دوربين من نشستند و به تمام سوالات من پاسخ دادند ... من اگر نقدي هم به دهه شصت داشته باشم و سوالاتي هم داشته باشم يقينا با اين نوع مواجهه صادقانه و صميمي، حس متفاوتي به سوژه‌ام پيدا مي‌كنم... وقتي عزيزاني مي‌گويند ما اشتباه كرديم و بايد جبران كنيم يا حلاليت بگيريم ... اين به نظرم نهايت بلوغ و فهم شرايط است. به نظرم ما حق سوال داريم، حق داريم بپرسيم، حق سوال از كساني كه فعل و انفعالات زندگي كاري‌شان روي زندگي ما و نسل‌هاي بعدي تاثيرگذار بوده ... من در جايگاه خودم شما هم در جايگاه خودتان، اما در رابطه با بعضي مسائل مثل موضوع فيلم ضدقهرمان انگار توافق نانوشته‌اي وجود دارد مبني بر اينكه به طور كل از اين مساله عبور كنيم. چرا؟ باور مي‌كنيد با لحن بد به من مي‌گفتند اصلا چرا سراغ چنين موضوعي رفتي؟ به من مي‌گفتند به چه حقي سراغ اين موضوع رفتي؟ به من مي‌گفتند مساله مملكت اصلا مگر اين است؟ آيا باور مي‌كنيد؟
حالا شفاف بفرماييد اين مستند چرا پارسال اجازه اكران نداشت و امسال توانست اجازه بگيرد؟
قطعا با شما شفاف صحبت مي‌كنم؛ هم خدمت خودتان هم به رسانه‌تان هم به جايگاه‌تان به عنوان روزنامه‌نگار ارادت دارم، اما كمي دلگيرم ... منِ فيلمسازِ دهه هفتادي بي‌كس مورد سوال شما هستم يا كسان ديگر؟
رسانه شما سال گذشته خبر مخالفت با فيلم ما را كار كرد ...تمام قد ممنونم از شما اما شما يك بار سراغ آقايان در آفتاب و سايه رفتيد كه همين سوال را از آنها بپرسيد؟ يك بار پرسيديد مساله اين فيلم دقيقا چيست ؟ من نه امسال و نه پارسال دستم به كجا بند بود و هست؟ دستم به جايي بند نبوده، من همان دهه هفتادي دلگير، يك سال عمرِ خودم و گروه از خودم جوان‌تر را به پاي تصميم بعضي‌ها، به غم و غصه گذاشتم... ده سال ديگر نه، بيست سال ديگر نه، چهل سال ديگر كسي مثل خودم‌پيدا نمي‌شود از حاشيه ضدقهرمان و فيلم‌هايي با سرنوشت شبيه به ما مستند بسازد؟
بله من و ما دهه هفتادي‌هاي دلگير اما اميدواريم، بعضي‌ها واقعا دوست دارند اميد مارا هم بكشند، اما كاش بگذارند اميدوار بمانيم، بله انتخاباتي شكل گرفت، تغيير رويكردي اتفاق افتاد، بله، حتما انتخابات تاثير گذاشته است؛ حتما تفاوت مي‌كند كه چه كساني مسوول باشند.
موانع اكران فيلم «ضد قهرمان» پارسال چه بود؟
اينكه مي‌گويم فرق مي‌كند چه كسي مدير باشد، منظور شخص مدير نيست، تفكري است كه ساختار مديريت فرهنگي را راهبري مي‌كند، باور كنيد به جريان فكري دولت قبل و بايد‌ها و نبايدهاي‌شان هر چه فكر مي‌كنم هيچ دليل و تناسبي پيدا نمي‌كنم كه آنها بخواهند جلوي فيلم «ضد قهرمان» را بگيرند؟ چرا خودشان فكر مي‌كردند كه فيلم «ضدقهرمان» به آنها اشاره دارد؟ واقعيت اين است كه همان دولت قبل وكسي از بالا جلوي فيلمم را گرفتند.
منظور از بالا چه كساني هستند؟
خارج از حوزه سازمان سينمايي و مركز گسترش سينماي مستند و تجربي بود. يك مقام غير اجرايي كه در جريان سينما بود و جلوي نمايش فيلم را در جشنواره پارسال سينماحقيقت گرفت. يك بزرگوار در سايه.
چه مي‌گفتند؟
نكات مبنايي داشت، مي‌گفت تو با فيلمت خلخالي را نزدي بلكه ما را زدي، نفهميدم منظورشان از ما خودشان بودند يا گروه و جريان سياسي خاص بوده؟ يا دولت سيزدهم بوده؟ واقعا نفهميدم منظورشان از ما چه كساني هستند، مي‌گفتند فيلم تو عملكرد امروز دولت را نقد مي‌كند. دنبال تأويل‌نگاري از فيلم بودند. باورتان مي‌شود؟ به آيه اول فيلم گير داده بودند كه تو تبليغ دولت اعتدال را مي‌كني، مي‌گفتند الان انتخابات مجلس نزديك است و تو آقاي ناطق نوري را به عنوان قهرمان زنده آوردي و بازنمايي مي‌كني و اين تبليغي مي‌شود براي جريان فكري خاص و اعتدال و به دلايلي از اين جنس فيلم را كنار گذاشتند.
منبع: روزنامه اعتماد
