«آخرین چراغ» نمایش درون‌مایه‌های مادرانگی یک زن است
علیرضا سعیدی کیاسری،درباره تازه‌ترین اثر خود که مستند «آخرین چراغ» است، گفت: این مستند ناداستان و درونگرا تلاش دارد با تمرکز بر احساسات و افکار درونی سوژه، تصویری انسانی از زندگی یک مادر سختکوش در دل کوهستان ارائه دهد و نشان دهد که هنر مستند می‌تواند از طریق ناداستان، مخاطب را به تجربه‌ای عمیق و واقعی دعوت کند.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، علیرضا سعیدی کیاسری، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، روزنامه‌نگار و مدیرمسئول رسانه‌ی سینمایی حالامستند، درباره رویکرد فیلم مستند جدید خود اظهار کرد: «نمایش کنش‌ها و حالات سوژه در فیلم مستند با طراحی و ایجاد موقعیتهای دراماتیک توسط مستندساز راحت‌تر از انتقال احساسات واقعی درون او در قاب تصویر مستند است. در این شکل مستندسازی، فیلمساز به جای تمرکز بر محرک‌های خارجی ترجیح می‌دهد روی افکار و احساسات درونی سوژه متمرکز باشد. علیرغم ریسک بالای انتخاب رویکرد انتقال احساس واقعی برای ساخت فیلم مستند که ممکن است حتی مخاطبان و منتقدان چندان روی خوش به آن نشان ندهند، سینماگرانی هستند که مشتاقانه در این حیطه ورود وارد می‌شوند.»
چالش‌های مستندهای درونگرا
این منتقد فیلم درباره چالش‌های مستندهای درونگرا ادامه داد: «از آنجایی که در مستندهای درونگرا، نمایش احساسات و افکار درونی سوژه مشکل است، کارگردان به نوعی الزام دارد از فرم‌های کمتر متداولی مثل ناداستان استفاده کند که شاید برای عموم مخاطبان سینما جذاب نباشد. اما مخاطبان خاص با تماشای چنین مستندهایی از جهان درون سوژه درک بهتری پیدا می‌کنند.»
هدف مستند ناداستان
سعیدی کیاسری درباره هدف مستندهای ناداستان توضیح داد: «هدف غالب مستندهای ناداستان در حقیقت انتقال وفادارانه‌ی چیزی است که بر اساس واقعیت برای سوژه شکل گرفته یا اتفاق افتاده است. به بیان دیگر، حقیقی‌بودن روایت در مستند ناداستان بر تمامی عناصر دیگر اولویت دارد؛ اما این نکته به این معنا نیست که ما با فضایی سرد و بی‌احساس طرف هستیم؛ بلکه ناداستان ترکیب جذابی است از واقعیت که با چاشنی خلاقیت از طریق قابهای مفهومی تصویر،پازل تدوین، فصاسازی صوتی، گفتار متن،موسیقی و رنگ‌آمیزی همراه شده است. ضمن اینکه در یک مستند ناداستان جهان حقیقی از پشت لنزی خلاقانه که برآمده از ذهن کارگردان است مشاهده می‌شود.»
تفاوت با دیگر گونه‌ها
این روزنامه‌نگار سینمایی پیرامون تفاوت مستندهای ناداستان با دیگر گونه‌ها اظهار کرد: «در مستندهای هیبریدی، ماکیومنتری، داکیودرام و شبه‌مستند، همه یا بخشی از اطلاعات صورت‌بندی کاملأ واقعی ندارند و اغلب زادهٔ طرح و تخیل مستندساز هستند. در این گونه مستندها، کارگردان برای توسعه‌ی گستره‌ی دنیای سوژه و افزایش دامنه‌ی جاذبه‌ی فیلم، در تشریح وقایع، معرفی اشخاص، یا ارائه اطلاعات، به ایجاد فضا و طراحی موقعیت‌هایی که در روال روتین رفتار و زیست سوژه وجود نداشته یا تجربه نشده، دست می‌زند.»
روایت مبتنی بر حقیقت
نویسنده‌ی سریال «زیر درخت توت» گفت: «هدف مستند ناداستان،بیان تجارب و واقعیات از طریق مکاشفهٔ مبتنی بر حقیقت است. چون این شکل مستند از تخیل می‌گریزد و می‌کوشد فقط از واقعیت‌های دنیای حقیقی بگوید.»
تفاوت مستند ناداستان و برونگرا
کارگردان فیلم «ششدر» درباره تفاوت مستندهای برونگرا با ناداستان بیان کرد: «در مستندهای برونگرا که روایت خطی معین دارند کارگردان بر این صحه می‌گذارد که مخاطب فیلمش، خود دست به تفسیر و تحلیل می‌زند و تخیل و سفیدخوانی می‌کند اما در مستند ناداستان این‌گونه نیست. مخاطب وقتی با فرمی متفاوت مواجه می‌شود، انتظار دارد واضح و مستقیم با موضوع روبرو شده و نتیجه را بداند. به خاطر همین است که نمی‌توان بسیاری از تکنیک‌های روایی را در مستند ناداستان به کار گرفت.»
نگاه فردی کارگردان
او درباره رویکرد شخصی خود در تولید این شکل مستند توضیح داد: «در مستند ناداستان، مستندساز بر اساس پژوهش و تجربۀ زیستی خود، نگاه مفهومی به سوژه یا رخداد مورد نظرش پیدا نموده و به یک روایت فردی واقعی می‌رسد که با تصاویری حقیقی نمایش می‌دهد.»
سوژه مستند آخرین چراغ
این کارگردان درباره سوژه فیلم مستند جدیدش افزود: «فیلم مستند «آخرین چراغ» به‌عنوان یک اثر ناداستان و درونگرا، تصویر تنهایی،سکوت و صبر یک مادر درد دیده از عشق در دل کوهستان است که نمی‌خواهد دختر کوچکش مانند او از رسیدن به آینده‌ی روشن باز بماند.»
مدیر مسئول حالامستند ادامه داد: «در مستند آخرین چراغ، پشتکار مادر درونگرا و سختکوش برای باز نماندن دختر کوچکش از تحصیل، در دهکده‌ای دورافتاده میان رشته‌کوه البرز مرکزی و دامنه‌های قله‌ی «شاهدژ»، با فضای مفهومی و بصری فیلم، پیوند ذاتی دارد.»
روند تولید
سعیدی کیاسری درباره روند تولید فیلم اظهار داشت: «پیش‌تولید تولید این فیلم مستند نیمه‌بلند ۳۹ دقیقه‌ای از اواخر تابستان سال ۱۴۰۲ آغاز شد و پس از دو سال کار، روزهای پایانی مراحل فنی پساتولید را سپری می‌کند که امیدوارم اولین نمایش خود را در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت تجربه کند.»