از ماجرای کتابخانه‌ای در چابهار تا کوچ پرنده‌های مهاجر

به گزارش ارتباطات و اطلاع رسانی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در حاشیه برگزاری هفتمین روز از جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، نشست «فیلم خبر» با اجرای مهرداد فراهانی برگزار شد. صبح امروز چهارشنبه ۲۴ آذرماه، در حاشیه برگزاری پانزدهمین جشنواره «سینماحقیقت»، دوازدهمین نشست «فیلم خبر» با معرفی فیلم «خانه بهار» شروع شد. 

«خانه بهار» و ماجرای یک کتابخانه

در ابتدای برنامه مستند «خانه بهار» به کارگردانی ناهید رضایی که در بخش ویژه پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» حضور دارد، بررسی شد.
 

ناهید رضایی، کارگردان فیلم درباره این اثر مستند گفت: من مشغول ساخت مستندی بودم، با دوستانم که در این منطقه کتابخانه می‌ساختند، به سفر رفتم. در یکی از این سفرها با آقای عبدالحکیم بهار آشنا شدم که از همان لحظه اول که او را دیدم حس کردم نیاز است مستندی درباره او بسازم. 
 

او ادامه داد: با گذشت دو سال از آن ماجرا فرصتی برایم فراهم شد تا به چابهار سفر کرده و راجع به عبدالحکیم بهار مستندسازی کنم. نکته‌ای که در شخصیت عبدالحکیم بهار برایم جذاب بود این مسئله بود که در خانه خودش اتاقی را به ماجرای کتابخوانی برای بچه‌ها اختصاص داده بود و کتابخانه داشت.
 

این کارگردان بیان کرد: چابهار، منطقه آزاد تجاری است اما متاسفانه بسیار محروم است و سعی من این بود که در فیلم برای دور نشدن از محوریت فیلم، تنها گریزی به این محرومیت بزنم و بگذارم ماجرا در زیرمتن فیلم خودش را نمایان کند.
 

فراهانی گفت: شخصیت عبدالحکیم بهار در فیلم شما من را به یاد صمد بهرنگی می‌اندازد. این فیلم به من نشان داد هنوز که هنوز است افرادی هستند که بی‌دریغانه برای ارتقای سطح فرهنگ و دانش جامعه تلاش می‌کنند.
 

رضایی گفت: من مدت‌ها صبر کردم تا تهیه‌کننده برای اثرم پیدا کنم اما این اتفاق نیفتاد. درنهایت تصور من این بود که شاید یک گروه زنانه برای کار در چنین شرایطی بهتر بود. به این دلیل که بچه‌ها با خانم‌ها ارتباط بهتری می‌گرفتند. برای همین دوستانم به من لطف کردند و کار فیلمبرداری را بر دوش آن‌ها گذاشتم.

«ریاضت تا سیاست» و موضوع انقلاب فرهنگی

سپس نوبت به بررسی مستند «ریاضت تا سیاست» به کارگردانی امین عباسی رسید. این فیلم، مستندی نیمه بلند است که هم در بخش نیمه بلند و هم در بخش «شهید آوینی» پانزدهمین جشنواره سینماحقیقت حضور دارد.
 

امین عباسی، کارگردان درباره این مستند گفت: این اثر، پرتره‌ای ۵۳ دقیقه‌ای است که به زندگی نامه و بررسی رویدادهای زندگی دکتر ابراهیم اسرافیلیان از جمله کسب عنوان مرد علمی جهان و انزوای وی در اثر حوادث سیاسی می پردازد.
 

او گفت: ایشان همشهری من بودند و هر دو ساکن نجف‌آباد اصفهان هستیم. من از این طریق او را شناختم و تاثیرات بسزای ایشان در امور سیاسی توجه من را جلب کرد. او جزو پنج نفری بودند که جریان انقلاب فرهنگی را توضیح دهند و امام را قانع کردند که موضوع انقلاب فرهنگی رخ دهد.
 

فراهانی گفت: نکته جالبی که در این مستند چهره‌نگار به چشم می‌خورد این است که شخصیت اصلی یعنی ابراهیم اسرافیلیان هم فردی مهم در حوزه علم و سیاست است و هم شخصی گمنام به شمار می‌رود که مردم او را نمی‌شناسند.
 

عباسی گفت: اگر قرار بود زندگی او را چند بعدی بررسی کنیم و وجوه مختلف آن را به تصویر بکشیم، زمان مستند طولانی‌تر شده و احتمالا از حوصله مخاطب خارج می‌شد. خوشبختانه «خانه مستند» تصاویر آرشیوی خوبی را در اختیار ما قرار داد که خیلی برای ساختار و روند مستند ما کمک‌کننده بود.

مهاجران افغان و مشکل تحصیل در ایران

در ادامه نوبت به گفت‌و‌گو درباره مستند «ای کاش داد می‌زدم» به کارگردانی فاطمه پریدار رسید. برای صحبت درباره این اثر که در بخش نیمه بلند جشنواره حضور دارد کارگردان و شهروز توکل، تدوین‌گر فیلم در سالن حضور پیدا کردند. 

پریدار درباره مواجهه خود با موضوع مستندش گفت: من از ابتدای کودکی با مشکلات مهاجران افغان برای تحصیل و مدرسه رفتن مواجه بودم. هدف این بود که در بزرگسالی معلم شوم تا شاید بتوانم کاری انجام دهم. بعدها که معلم شدم بار دیگر با این قوانین منع‌کننده روبه‌رو شدم و مسئله و مشکل من را به ساخت این مستند سوق داد. شاید از طریق بیان این روایت بتوانم قدمی هرچند کوچک در این راه بردارم.
 

او گفت: کارگردانی وقتی خودم جلوی دوربین بودم کار سختی بود اما درنهایت فکر می‌کردم این بهترین و واقعی‌ترین حالتی است که می‌تواند اتفاق بیفتد.
 

توکل، تدوینگر گفت: در این اثر با فیلمی مواجه هستیم که فیلمساز در عین فیلمسازی فیلمساز می‌شود و کاملا بی‌ادعا است. این مسئله در راش‌ها هم به چشم می‌آمد و می‌دیدیم که هرچه جلوتر می‌رویم شیوه کارگردانی ایشان قوی‌تر می‌شود. خوشبختانه فیلمساز بسیار انعطاف‌پذیر بود و به من اجازه دادند برای این اثر طراحی داشته باشم.
 

او ادامه داد: من پیشنهاد دادم که تخیل را هم وارد فیلم کنیم چون این رویا انگیزه ساختن فیلم بود. درنتیجه ما به هنگام تدوین عکس‌ها را هم وارد جریان کردیم.
 

پریدار گفت: من در ابتدای راه به نرگس آبیار پیامی دادم و از او پرسیدم که چگونه باید شروع کنم. و او به من که در جایگاه یک مستندساز تازه‌کار بودم بسیار کمک کرد و دوست دارم صمیمانه از ایشان بابت مشاوره‌هایی که روند فیلمبرداری را سهل کرد تشکر کنم.

«خوره» و بیماران جزامی

سپس نوبت به فیلم مستند «خوره» ساخته شهرام میراب اقدم که در بخش کوتاه جشنواره حضور دارد رسید. 

میراب اقدم درباره این مستند گفت: یک بار من خبری خواندم درباره آسایشگاه «محراب‌خان» که قرار بود مجزومین را از آن‌جا بیرون کنند. وقتی این خبر را خواندم شروع به تحقیقات میدانی کردم و متوجه شدم که این آسایشگاه بسیار قدیمی است.
 

او گفت: بنابراین سفری به شهر مشهد مقدس برای انجام تحقیقات میدانی داشتم و ماجرای ساخت فیلم من از همین نقطه آغاز شد. متاسفانه این بیماری هنوز به صورت صد در صد ریشه‌کن نشده و به وضعیت امروز مجزومین که متاسفانه دچار معلولیت هم هستند نگاهی داشتیم.
 

میراب اقدم گفت: ما سعی کردیم صدایی برای فریاد این بیماران باشیم که شاید بتوانیم با نشان دادن این فیلم به مسئولان برای این قشر گامی هرچند کوچک برداریم. آسایشگاه‌ها برای مجزومین در چند نقطه کشور هستند برای مثال شهرکی در نزدیکی بروجرد برای این افراد وجود داشت اما متاسفانه تعطیل شدند. آسایشگاه «بابا باقی» در شهر تبریز نیز مکانی برای نگهداری از مجزومین است.
 

او گفت: ما با مسئولان نیز صحبت کردیم و دیدیم که فیلم‌هایی که مسئولان می‌زدند با صحبت‌های خود بیماران بسیار متفاوت است. تلاش هم داشتیم که سکانسی مشترک میان مسئولان و بیماران داشته باشیم اما متاسفانه این امکان فراهم نشد.

«آخر رفاقت» و داستان یک شهید 

سپس نوبت به صحبت درباره مستند «آخر رفاقت» ساخته داود جلیلی رسید که در بخش «شهید آوینی» پانزدهمین جشنواره سینماحقیقت حضور دارد.
 

سید رضا مصطفوی، تهیه‌کننده اثر درباره این مستند گفت: این قصه از توسل به شهید حاج احمد کریمی آغاز شد. یک استاد دانشگاه نذری کرده بود که اگر قبول واقع شود کتابی درباره خاطراتی که درباره این شهید هست، چاپ شود. ایشان موضوع را با من در میان گذاشتند و ما شروع به نگارش کتاب کردیم.
 

او ادامه داد: در ادامه ما فکر کردیم که اکنون که کتاب ایشان را نگارش کردیم مستندی نیز درباره‌شان داشته باشیم. موضوع را با آقای جلیلی مطرح کردیم و ایشان نپذیرفتند. تا یک شب همسر خانم جلیلی خواب می‌بینند که مادر شتیدی جنازه فرزندش را در خانه آن‌ها می‌گذارد. این خواب باعث شد که آقای جلیلی خودش دوباره تماس گرفته و بگوید که این فیلم را کار می‌کنم.
 

این تهیه‌کننده گفت: ما در این مستند به دنبال فضیلت‌تراشی برای شهید نبودیم. کسانی که در فیلم صحبت می‌کنند همه هم‌رزمان شهید بودند که از تک تیرانداز گرفته تا فرمانده گردان درباره او صحبت کردند. این فیلم ارزشش در تاریخ بسیار بالا می‌رود چون سندی شفاهی از تاریخ دفاع مقدس در شهر قم نیز هست.

«پرواز بی‌بازگشت» و پرندگان مهاجر

سپس فیلم مستند «پرواز بی‌بازگشت» ساخته مسعود دهنوی که در بخش نیمه‌بلند جشنواره حضور دارد، نقد و بررسی شد.

دهنوی درباره این مستند گفت: من اساسا خودم را مستندساز محیط‌زیستی نمی‌دانم اما بهمن ماه سال ۹۸ خبر مرگ و میر پرندگان مهاجر در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب گسترده‌ای داشت. همان ابتدا شایعات بسیاری درباره این حادثه منتشر شد و من آن‌ها را دنبال می‌کردم. 

او ادامه داد: همان زمان تا ۲ هفته منتظر بودم دوستان مستندساز یا مسئولان مازندران وارد عمل شوند و حقیقت را جست‌وجو کنند، اما دیدم کسی به این ماجرا نپرداخته است بنابراین با گروه مستند خودمان به میانکاله رفتیم تا حقیقت ماجرا و علت وقوع این اتفاق تلخ را جست‌وجو کنیم.

این کارگردان بیان کرد: در سال‌های اخیر موضوعات محیط‌زیستی دست‌مایه اتفاقات و دعواهای سیاسی شده است اما متاسفانه این ماجرا همیشه به ضرر خود محیط‌زیست تمام شده است. ما برای این که موفق شویم به حقیقت ماجرا دست پیدا کنیم با شکارچیان آن منطقه سه شبانه روز زندگی کردیم.

دهنوی گفت: من برشی کوتاه درباره علت مرگ این پرندگان را به تصویر کشیده‌ام. متاسفانه امسال نیز این پرندگان مهاجر به تالاب میانکاله می‌آیند و دوباره با مرگ دست و پنجه نرم خواهند کرد. ای‌کاش بتوان برای این پرندگان کاری کرد.

«ننه مخمل» و مستندسازی درباره مادران

درنهایت نوبت به بررسی و بحث درباره فیلم «ننه مخمل» به کارگردانی امیرحسین خلیل‌زاده که در بخش بلند پانزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت حضور دارد، رسید.
 

خلیل‌زاده درباره این مستند گفت: من همیشه خودم را عضو کوچکی از خانواده نویسندگان و منتقدان می‌دانم. یک زمینه‌ای که دوست دارن به هنگام ساخت اثر درباره آن کار کنم، سبک زندگی بومی ایرانی است که بسیار دغدغه‌ آن را دارم چون ثبت شیوه‌هایی از زندگی که ممکن است منسوخ شود را مستندساز موظف است که روایت کند. 
 

او بیان کرد: من به دنبال ریشه‌یابی مشکلات امروز سر برگردانم و به گذشته جامعه‌ام نگریستم و سرچشمه‌ای را پیدا کردم که خرده فرهنگ‌ها و هنجارها در آن شکل می‌گیرد. تصمیم گرفتم درباره مادران ایرانی مستندسازی کنم.
 

این کارگردان گفت: من به چهار سوژه از چهار مادر از قومیت‌های اصلی ایرانی رسیدم. به روستای «خفت» که رسیدم و با سیده مخمل موسوی که مواجه شدم پیش خودم گفتم این همان سوژه‌ای است که باید با آن همراه شوی. چون در فصول مختلف برای فیلمبرداری به آن‌جا می‌رفتیم امکان این را داشتیم که پیش از سفر راش‌ها را مطالعه کنیم و به بررسی دغدغه‌های موجود بپردازیم.


پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» به دبیری محمد حمیدی مقدم فردا پنجشنبه 25 آذرماه با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان می‌دهد.