سعیده نیک اختر:
سینما بدون ادبیات جذاب نیست/ مستند، پاسخ به سوال‌هاست
کارگردان مستند «عروس مصری» می‌گوید این فیلم را بر اساس پژوهش و بررسی کتاب‌های متعدد ساخته است.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، سعیده نیک اختر درباره ساخت مستند «عروس مصری» گفت: «سال ۹۴ طرحی را به خانه مستند و آقای مهدی مطهر ارائه کردم که درمورد تاریخ معاصر و زنان دربار کار کنم که اول با اشرف شروع کردم. چون پیش از این مستندی از او کار نشده بود و سال ۹۶ در جشنواره سینماحقیقت حضور داشت و از تلویزیون هم پخش شد. بعد از آن شخصیت فوزیه را در نظر گرفتم که هویت مجهولی داشت و کمتر به او پرداخته شده بود. زمانی که فوزیه همسر اول محمدرضا پهلوی بود و در دهه اول سال ۱۳۰۰ این ازدواج رخ داد، رسانه‌ها خیلی کمرنگ بودند و همچنین اجازه ورود به دربار هم نداشتند. تمرکز بعدی‌مان تاج‌الملوک، ثریا و فرح بود که درمورد ثریا و فرح در داخل و خارج از کشور خیلی کار شده است و به همین دلیل به فوزیه پرداختیم. تحقیق و پژوهش این مستند حدود دو سال زمان برد، کتاب‌های مختلفی را مطالعه کردم و بعد از آن سراغ اسناد رفتم. به مرکز ملی اسناد هم رفتم که به مرکز اسناد وزارت امور خارجه ارجاع‌ام دادند و در آن‌جا هم حدود یک سال مشغول تحقیق بودم که سند محکمی پیدا کنم. در مرحله بعد هم شروع به جمع‌آوری آرشیو کردم و به این شکل مستند «عروس مصری» ساخته شد.»
نیک اختر درمورد علاقه‌مندی به سینمای مستند، ادامه داد: «با توجه به تحصیلاتم که در مقطع کارشناسی کارگردانی و در مقطع ارشد هم پژوهش هنر خواندم، پیش از روزنامه‌نگاری با سینما آشنایی داشتم و در زمان دانشجویی هم دو مستند ساخته بودم. اما بعد از آن کمی از این فضا دور شدم و برای اینکه از سینما فاصله نگیرم، به روزنامه نگاری و نوشتن نقد فیلم روی آوردم و با هفته‌نامه همشهری جوان و مجله فیلم شروع کردم و ۱۰ سال در این زمینه مشغول به کار بودم. زمانی که کمی فراغت پیدا کردم، توانستم دوباره به سمت مستندسازی بیایم و سینمای مستند به دلیل ماجراجویی‌ها، کند و کاوها و تحقیقات پیش از ساخت‌اش برایم جذاب‌تر است. ضمن اینکه متن چه در سینمای داستانی و چه در سینمای مستند، خیلی اهمیت دارد. خیلی‌ها فکر می‌کنند تولید مستند به این شکل است که دوربین را برداریم و برویم از یک واقعه‌ای فیلم بگیریم؛ اما سینمای مستند برای من اینطور نیست. متن برایم اولویت دارد و اول در ادبیات، سینما شکل می‌گیرد و بعد به حالت تصدیق درمی‌آید. به همین دلیل سینمای مستند خیلی برایم جذابیت دارد و به نظرم مستند را باید ساخت تا جواب یک سری از سوالات داده شود.»
او همچنین درباره شخصیت فوزیه در مستند «عروس مصری» توضیح داد: «من سعی کردم در مستند اشرف و در مستند «عروس مصری» قضاوت نکنم و سوگیری نداشته باشم و متوجه شوم که تاریخ چه می‌گوید و آن را نشان دهم. تاریخ علمی است که قطعیتی در آن وجود ندارد، چون تکرار نمی‌شود. ما هر چقدر هم تحقیق و تفحص کنیم، باز هم نمی‌توانیم به تاریخ پی ببریم. چون علمی است که دوباره تکرار نمی‌شود و قابل تجربه نیست، یک بار یک نفر آن را نوشته است و ما به آن استناد می‌کنیم. طبق استناداتی که کتاب‌های ما و تاریخ معاصر ما داشته و سندهایی که پیدا کرده‌ایم؛ فوزیه شخصیتی بوده است که در مستند «عروس مصری» می‌بینیم. یعنی اصلا به این شکل نیست که من نظر شخصی‌ام را در این مستند دخیل کرده باشم و سعی کردم همان چیزی که نسبت به او وجود دارد را نشان دهم. می‌توانم بگویم این چهره‌ای که در مستند «عروس مصری» می‌بینیم به تمام کتب داخلی و خارجی که درباره فوزیه وجود دارد، نزدیک بوده است. اصلا قصدم این نبوده است که فوزیه را سیاه یا سفید نشان دهم و تلاش کردم هر آنچه که تاریخ گفته است را نشان دهم.»
نیک‌اختر درمورد اکران آنلاین مستند «عروس مصری» گفت: «این مستند مدت زیادی نیست که اکران شده است و ما از اکران‌اش بی‌خبر بودیم. من برای پلتفرم‌ها خصوصا هاشور، احترام قائل هستم. اما به نظرم اکران اول مستند مهم است و جای گرفتن مستند در پلتفرم بعد از اکران عمومی، شیوه درست‌تری است. به طور کلی از این نحوه پخش خیلی ناراحت و معترض هستم. به دلیل اینکه واقعا دور از انصاف است. یک نفر زحمت می‌کشد و سال‌ها روی مستندش تحقیق می‌کند و بعد آن را می‌سازد. اما بعد از ساخت که چندبار از فیلتر بازبینی عبور می‌کند و اصلاحیه می‌خورد، به شکل ناگهانی و بدون اطلاع ما در سایت پخش می‌شود. اکران یک مستند در یک سایت اختصاصی نیاز به خرید اکانت دارد و معمولا عموم مردم اکانت نمی‌خرند تا مستند را ببینند. من واقعا از این شرایط راضی نبودم، تعداد تبریک بی‌شمار بود اما تعداد کسانی که مستند را دیده باشند و بتوانند درباره‌اش صحبت کنند، خیلی اندک است. خانه مستند صحبت‌هایی درمورد اکران مستندهایش با این سایت داشته است اما درباره اینکه کدام مستند و در چه تاریخی و به چه شکل منتشر شود، صحبتی نشده بود. وجود چنین سایت‌هایی حتما به دیده شدن مستندها کمک می‌کند اما به شرطی که مستند را با هماهنگی بهتر و بیشتر منتشر کنند که اینطور نشود.»
او درمورد علاقه‌مندی‌اش به حوزه‌های مستندسازی گفت: «به نظرم هر جایی که برای ما سوال پیش بیاید باید برویم به آن سمت و مستندسازی کنیم، هم سینمای داستانی و هم سینمای مستند به این شکل است. مثلا در یک برهه‌ای ممکن است سوال من درباره تاریخ باشد و در برهه دیگری سوال اجتماعی برای‌ام پیش بیاید. در سینمای داستانی کارگردانانی که مولف هستند سراغ دغدغه‌هایشان می‌روند و در سینمای مستند هم به این شکل است. اما در تمام کارهایی که انجام داده‌ام، به جز دو نمونه که سفارشی بوده‌اند، بقیه مستندها سوال‌ام بوده‌اند و اینطور نبوده است که تاکید کنم حتما روی موضوع تاریخی یا اجتماعی یا بیوگرافی کار کنم. »
نیک‌اختر همچنین کارگردانی مستندهای «زنده‌ترین شهر» و «یک نفس تازه» را هم برعهده داشته است.
منبع: خبرگزاری مهر