توجه به بیکاری مردم جنوب/ مستندی درباره دزدان دریایی

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، در روزهای گذشته کشته شدن ماهیگیر جوان ایرانی به دست دزدان دریایی سومالیایی تیتر روزنامه‌ها شده بود، حمله دزدان دریایی و اسیر شدن ملوانان ایرانی موضوعی‌ست که به روزها و ماه‌های اخیر مربوط نمی‌شود بلکه در دهه‌های گذشته شاهد این مساله بوده‌ایم. محسن شیرزایی مستندساز با ساختن ۲ مستند به این مساله پرداخته است.

او در گفت‌وگو با خبرنگار سینما صبا درباره مساله دزدان دریایی گفت: تاکنون ۲ فیلم با موضوع دزدان دریایی سومالیایی ساخته‌ام؛ یکی که در سال ۱۴۰۰ آماده شد «ناقوس دریا» نام داشت و «بازگشت به لوگا» که امسال و در هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» اکران شد، قسمت دوم آن به حساب می‌آید. در هر ۲ فیلم به وضعیت سیستان و بلوچستان، ماهیگیری، ملوانان، دریا و چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستند، می‌پردازیم.

شیرزایی ادامه داد: دریاهای جنوب یعنی خلیج فارس و دریای عمان، در دهه‌های اخیر مشکلات بسیاری را تجربه کرده‌اند، از جمله این مشکلات کاهش ماهی‌ست که عوامل متعددی دارد و باعث می‌شود ماهیگیران جنوبی از سواحل خودمان دور شوند و برای ماهیگیری به آب‌های آزاد روی آورند. البته باید گفت ورود به آب‌های آزاد یک رویه سنتی در منطقه سیستان و بلوچستان است‌ و ماهیگیران در سالیان خیلی دور نیز به آب‌های آزاد می‌رفتند، حتی در خاطرات بسیاری از ناخداها می‌شنویم که به دلیل نبود امکانات مناسب، با رصد ستارگان خود را به خانه می‌رساندند، این مساله گواه بر این است که ماهیگیران از سال‌های خیلی دور برای ماهیگیری به دریای آزاد می‌رفتند و بحث دزدان دریایی سومالیایی مطرح نبوده است اما شرایط متعددی در سه دهه اخیر منجر به بروز و شکل‌گیری دزدان دریایی شد که عمده آن در سواحل سومالی دیده می‌شود که فاصله‌اش با بنادر جنوب سیستان و بلوچستان حدود ۲ هزار و ۲۰۰ کیلومتر است.

این مستندساز افزود: از سه دهه قبل دولت سومالی از هم می‌پاشد، به دلیل جنگ‌های داخلی که در این کشور شکل می‌گیرد، هرج و مرج در آن به وجود می‌آید و کماکان نیز در آن ادامه دارد یعنی هم‌اکنون ما چیزی به نام دولت سومالی نداریم بلکه شاهد تشکیلات خودگردانی در موگادیشو هستیم که می‌تواند بر بخشی از سومالی مدیریت کند و بخش اعظم آن در هرج و مرج است و تحت نظر قدرت‌های طایفه‌ای و قومی اداره می‌شود. همین مسائل باعث به وجود آمدن دزدان دریایی در یک کشور می‌شود.

او درباره راه حل این مساله بیان کرد: اگر بخواهیم درباره راهکار این مشکل صحبت کنیم، باید خیلی ساده بگوییم که ماهیگیران ما نباید به سواحل آزاد نزدیک شوند‌. این مساله از سال ۱۳۹۰ که بروز دزدان دریایی زیاد و منجر به مشکلات مالی و جانی شدیدی برای ماهیگیران جنوب ما شد، در دستور کار است و آن‌ها هم به سواحل سومالی نزدیک نمی‌شوند یعنی اگر بخواهیم حملات جدید را مورد بررسی قرار دهیم، از سواحل سومالی فاصله زیادی دارند اما این دزدان امکاناتی را برای خود فراهم آورده‌اند که می‌توانند به لنج‌های ما، پاکستان، هندوستان و دیگر کشورهای ساحلی نزدیک شوند.

شیرزایی خاطرنشان کرد: حضور صیادان چینی در بستر اقیانوس هند از جمله موضوعاتی‌ست که باید مورد توجه قرار گیرد؛ اقیانوس هند آب‌های آزادی دارد که کنوانسیون جهانی برای نظارت بر آن شکل نگرفته است و به دلیل بروز تبعاتی که صید چین در بستر اقیانوس هند دارد، خالی از ماهی شده است و ماهیگیران ‌تمام حوزه اقیانوس هند مجبورند به سواحلی نزدیک شوند که معمولا صیادان چینی به آنجا نمی‌روند، بخش اعظمی از آن سواحل، مربوط به قاره آفریقاست.

کارگردان «ناقوس دریا» تاکید کرد: حوزه اقیانوس هند نیازمند یک تجمیع جهانی‌ست و کشورهایی که در این حوزه زندگی می‌کنند باید یک کنوانسیون مشترک را شکل دهند که به امنیت دریایی آن کمک کند. باتوجه به اینکه ایران و پاکستان بیشترین تبعات را از حمله دزدان دریایی تحمیل می‌شوند، می‌توانند برای این امر پیش قدم شوند تا بتواند به کنترل این پدیده شوم کمک کند که کماکان هم ادامه دارد. تشکیل کنوانسیون می‌تواند یک راهکار خیلی مهم باشد چراکه ضرر جانی و مالی بسیاری را در این مسیر متحمل می‌شویم.

این فیلمساز ادامه داد: در جریان مستند «بازگشت به لوگا» جریانات مالی دزدیده شدن صیادان به دست دزدان دریایی را به وضوح تشریح کردیم؛ اینکه صیادان چگونه با چالش مالی روبه‌رو بودند و با کمک دولت آزاد شدند. یکی از انتقاداتی که بومیان سیستان و بلوچستان به مستند ما دارند، این است که چرا دولت برای آزادسازی صیادان دیر اقدام کرد و به نظر می‌رسد که این یک سوال بی‌پاسخ است چراکه مسیر گفته شده، یک بازار و منبع درآمد برای سومالیایی‌ها به حساب می‌آید یعنی آن‌ها می‌دانند که اگر ایرانی‌ها را اسیر کنند، می‌توانند آن‌ها را نگه دارند، اذیت کنند و درنهایت به پولی برسند.

او درباره علت ماهیگیری صیادان ایرانی در سواحل آزاد تصریح کرد: مساله بیکاری در استان سیستان و بلوچستان در سطح بسیار بالایی قرار دارد، اگر بخواهیم تبعات آن را مورد مطالعه قرار دهیم، متوجه شکل‌گیری بزه‌های شدیدتری در استان می‌شویم که به این واسطه شکل گرفته‌اند. ریسک ماهیگیری در دریای آزاد توسط ماهیگیران سیستان و بلوچستان، مساله معیشت است یعنی اگر پای درد دل این ملوانان بنشینید، می‌بینید که کارشان وابسطه به ماهی‌ست، اگر کارخانه ماهی که بخش عمده‌ کار در جنوب کشور را شامل می‌شود، ماهی نداشته باشد، کارگر هم بیکار می‌شود. از طرف دیگر این صیادان نمی‌توانند بیکار در خانه بنشینند؛ آن‌ها این خطر را به جان می‌خرند که یا با ماهی برمی‌گردیم یا می‌میریم.

شیرزایی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم مساله دزدان دریایی را حل کنیم، در مرحله اول باید به چالش بیکاری رسیدگی شود، این چالش‌ها یک شبه به وجود نیامده‌اند و یک شبه هم برطرف نمی‌شوند اما وجود برنامه‌ای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را برای رویارویی با آن را می‌طلبد تا بتوانیم در یک دهه آینده ثباتی را در دریا شاهد باشیم. اگر نتوانیم کنوانسیون کشورهای حوزه اقیانوس هند را در بلند مدت، متحد کنیم، این پدیده هم به پایان نمی‌رسد. باید بتوانیم کشورهای دیگر را قانع کنیم که دزدان دریایی سومالیایی مساله یک کشور نیست بلکه هند، پاکستان، بنگلادش، عمان و یمن این موضوع را لمس کرده‌اند.

کارگردان «بازگشت به لوگا» افزود: همچنین در برنامه کوتاه‌مدت نیز می‌توان چالش کمبود ماهی در سواحل سیستان و بلوچستان را با پیدا کردن دلیل آن، رفع کرد؛ بخشی از این مساله مجوز صید ترال در سواحل عمان و خلیج فارس است که از آذرماه ۱۳۹۸ دیگر اجازه انجام این کار را ندارند. این امر نباید بار دیگر تکرار شوند بلکه باید به ترمیم سواحل‌مان کمک کنیم تا ماهیگیران برای معیشت‌شان به آب‌های آزاد روی نیاورند.

شیرزایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره موضوعات جالبی که در جریان ساخت مستندهایی که به این موضوع می‌پردازند، برخورد کرده است، گفت: یکی از تجربیات جالبی که متوجه آن شده‌ام این است که ما اخیرا لنج‌های سنتی به شکل چوبی را در سواحل‌مان نداریم یعنی غالب لنج‌های جدیدی که در بنادر جنوبی تولید می‌شوند، فایبرگلاس هستند. لنج‌های چوبی در مواجهه با دزدان دریایی می‌توانند فرار کنند یعنی در حمله دچار آسیب زیادی نمی‌شوند اما لنج‌های فایبرگلاس به واسطه مواد اشتعالی که دارد، نابود می‌شود به همین دلیل ملوانان با کوچک‌ترین حمله، خود را اسیر می‌کنند چراکه می‌دانند شلیک به قسمتی از لنج یعنی آتش‌ گرفتن کل آن. این مساله خود عاملی‌ست که باید مورد بررسی قرار گیرد چراکه وجود لنج‌های چوبی در دریا به مرور ممنوع شده است و نمی‌دانم چه فکری پشت آن قرار دارد.

او ادامه داد: نکته جالب‌تر اینکه دزدان دریایی سومالیایی در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین کار، اسیر کردن ملوانان و اخاذی از آن‌هاست. یکی از ملوانانی که از بند دزدان دریایی آزاد شده بود، می‌گفت لنج ما پر از ماهی شده بود و می‌خواستیم برگردیم اما وقتی اسیر شدیم آن‌ها اصلا توجهی به مخزن ماهی ما نداشتند و هیچ ارزشی برای‌شان نداشت تا جایی که ماهی‌ها فاسد شدند و آن‌ها را از لنج تخلیه کردند. این مساله نشان می‌دهد که نگاه دزدان دریایی به اسارت ملوانان چیست.

این مستندساز در پایان تاکید کرد: بسیار دوست دارم که قسمت سوم سه‌گانه مستندی را درباره این موضوع که از سال ۱۳۹۷ شروع کرده‌ام، بسازم اما نیازمند حمایت هستم و به تنهایی از عهده‌اش برنمی‌آیم؛ «ناقوس دریا» به نیستی و چرایی گم شدن این ملوانان می‌پرداخت، «بازگشت به لوگا» به موضوع ملوانان برگشته به کشور می‌پرداخت و اتفاقات اسارت‌شان را بررسی می‌کرد و قسمت سومی در این موضوع وجود دارد که به دزدان دریایی سومالی نزدیک می‌شود که توسط ماهیگیران اسیر و به نیروهای امنیتی ایران تحویل داده شده‌اند و بخشی در زندان‌ها وجود دارند. بخش مهمی از دزدان دریایی سومالیایی نیروهای ارتش از هم پاشیده این کشور هستند که دیگر درآمد و حقوقی ندارند و با تجمیعی اقدام به دزدی در سواحل می‌کنند. اگر رفتار این افراد را مورد بررسی قرار دهید، متوجه می‌شوید که آن‌ها کاملا چریکی و آموزش دیده عمل می‌کنند.

منبع: خبرگزاری صبا