ترجمان سنت یا فرهنگ فیلمسازی مسعود طاهری/ نگاهی به «الکافی»

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی،  اگر «سنت» را همچون کوه یخ در نظر بگیریم، می توانیم بگوییم که مواجهه ی روزانه ی ما با آن تنها مربوط می شود به بخش اندکی که در سطح جامعه جریان دارد. به همین خاطر هم طبیعی است که «سنت» در سطح اجتماع همواره خود را در قالب نمادها یا مفاهیم قابل دسترس آشکار می کند. چنانکه ما در زندگی روزانه ی خود بی آن که درباره ی «سنت» صحبتی بکنیم، آن را در قالب نمادها یا مفاهیمی همچون مساجد، نحوه ی پوشش، تعارفات روزانه و... احساس و درک می کنیم. بنابراین، بی جهت هم نیست که بسیاری از متولیان امور فرهنگی در کشور، خاصه نهادهایی که داعیه دفاع از دین و سنت دارند، تلاش ها و سیاست های خود را معطوف به قسمت آشکار کوه یخ «سنت» می کنند و از لایه های ستبر و ریشه دار آن که در دل تاریخ نهفته است، غافل می شوند. 

حال، اگر لایه های ستبر و پنهان سنت را در نظر بگیریم، نمادها یا مفاهیم قابل دسترس به خودی خود نمی توانند راهگشای ما به سوی ریشه های نهفته در دل تاریخ باشند. چرا که در این حالت قابلیت یا ادراکی دیگر نیاز است که بتواند سنت را از دل تاریخ برکشد و آن را در زمان «حال» به زبان آورد و آشکار سازد. با این حال، باید توجه داشت که اگر چه در پهنه ی وسیع علوم انسانی دیدگاه های مختلفی در خصوص فهم لایه های عمیق و ریشه دار سنت مطرح است، اما برآوردن و به سخن آوردن سنت اساسا امری فلسفی و هنری است. چنان که در تاریخ تفکر معاصر ایران نیز افرادی همچون هانری کربن، توشیهیکو ایزوتسو، داریوش شایگان، سید جواد طباطبایی، محمد علی امیرمعزی، داوود فیرحی و... سعی خود را بر آن گذاشتند تا سنت فکری ایرانی-اسلامی را از دل تاریخ به بیرون بکشند و آن را از نوع ساختاربندی کنند و در  قالب فهم امروزی ما ارائه دهند.

 با تمام این احوال، باید توجه داشت که متفکران نامبرده و دیگران همواره کتاب، کلاس و سخنرانی را به عنوان رسانه و ابزار اصلی ارتباطی خود به کار بسته اند. بدیهی است که به کارگیری رسانه های نامبرده اقتضای فعالیت های آکادمیک و پژوهشی است، اما این رسانه ها به رغم توانمندی هایی که دارند، نمی توانند طیف گسترده ای از مخاطبان را در بر بگیرند و در زمانی نسبتا کوتاه سرنخ های لازم را در اختیار مخاطبان خود قرار بدهند. به همین خاطر در اینجاست که رسانه هایی همچون فیلم و پادکست اهمیت بسزایی می یابند و این امکان را فراهم می کنند که هرکس بتواند در زمانی نسبتا کوتاه سرنخ های لازم جهت کنکاش سنت در اعماق تاریخ را بدست بی آورد. 

 فیلم «الکافی» ساخته مسعود طاهری، به همراه دیگر آثار او همچون «شرقی» و «مستشرق»، در زمره آن دست از کارهایی است که سعی دارند با تلفیق اندیشه و هنر، به لایه‌های زیرین کوه یخ سنت نفوذ کنند و از لابه لای آن، سرنخ هایی را بدست دهند که هر کس بتواند بسته به تلاش، علاقه و قابلیت خود راهی به سوی سنت بیابد. به همین خاطر او در فیلم «الکافی» بر اساس شیوه یا فرهنگ فیلم سازی خود به سراغ روایتگران سرشناس و کم سن سنت شیعی می رود و سعی می کند با ایجاد گفتگویی میان آنها (بی آنکه بسیاری از آنان یکدیگر را از نزدیک دیده باشند) گوشه ای از لایه های پنهان سنت را در زمان «حال» آشکار و به زبان بی آورد.

 از آنجایی که شیوه و فرهنگ فیلم سازی طاهری چه در «الکافی» و چه در آثار قبلیش مبتنی بر کنکاش و آشکار کردن سنت از دل ایجاد گفتگو میان متخصصان آن موضوع است، این قابلیت زبانی و هنری را بوجود می آورد که هم سنت را از لایه های ستبر و ریشه دارش به زبان امروزی برگرداند، و هم این که دیدگاه های متخصصین امر را در فضایی عمومی و با زبانی عامه فهم به نمایش در بی آورد. از این رو، «الکافی» تبدیل به پل یا مترجمی می شود که سنت شیعی را به دور از زبان پرتکلف مرسوم آن، به نسل و ساخت فکری امروزی انتقال می دهد.

منبع: روزنامه ایران