روایت دوره حیرت/ یادداشت محمدعلی امیرمعزی در روزنامه سازندگی

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، در روزنامه سازندگی امروز شنبه 17 خردادماه یادداشتی از محمدعلی امیرمعزی استاد دانشگاه، شرق شناس و اسلام پژوه سرشناس ساکن فرانسه درباره مستند «الکافی» ساخته مسعود طاهری منتشر شده است. در این یادداشت نوشته شده است: 

همه پژوهشگران علوم اسلامی به خوبی آگاهند که کتاب الکافی جناب کلینی از چه اهمیتی برخوردار است و نیاز به یادآوری این اهمیت نیست. گذشته از این به نظر بنده این کتاب نشانگر دو نکته بسیار هوشمندانه است، در زمینه نگاه تاریخی به تحول دینی تشیع:

1. نخست اینکه شیخ کلینی کاملا به آشفتگی آنچه که شیعیان آن را دوره حیرت نامیده‌اند، آگاهی دارد. وی نگران سرنوشت تاریخی مذهب خویش است. تشویش او یادآور تشویشی است که نزد ائمه اطهار  به ویژه امام جعفر صادق [علیه السلام] در باب "روایة الکتب و الحدیث" در کتاب فضل العلم اصول کافی به چشم می‌خورد. امام صادق [علیه السلام]  دوره نابسامان و پرخشونت انقلاب عباسی و برافتادن بنی امیه را شناخته است و چنین می نماید که می پندارد که در این دوران اگر احادیث و تعالیم دینی کتابت نشوند و در دفاتر انتقال نیابند خطر از بین رفتن همیشگی آنها بسیار جدی است. از این رو، گاه با لحنی نگران از مؤمنین و شاگردان خود می خواهد که هر چه زودتر احادیث را به صورت نوشته درآورند تا حفظ و نقل آنها تضمین شود. روایت این احادیث در یکی از اولین فصول کتاب الکافی قطعا اتفاقی نیست. کلینی هم نگران حفظ و نقل تعالیم مقدس دین خود است و دوره پرتشویش حیات خود و تزلزل در ارکان تشیع به علت غیبت امام و بالا گرفتن فتنه و اختلاف میان مؤمنین شیعه را خطری جدی در این زمینه تلقی می کند و دست به تهیه اثر سترگ خود یعنی کتاب الکافی می زند که در نوع خود یگانه است. به این معنا که چنانکه عنوان آن (:الکافی) نشان می دهد هدف از آن نقل هزاران حدیث در هزاران صفحه است تا مومنان شیعه کتابی کافی برای فهم دین خود در همه ابواب ایمان را در اختیار داشته باشند و به این ترتیب مذهب‌شان از خطر تضعیف جدی بلکه نابودی محض محفوظ بماند.
2.  نکته دوم هوشمندانه ای که به آن اشاره رفت، استقبالی است که خیلی زود از کتاب الکافی در محافل علمی شیعه به عمل آمد. از نجاشی و شیخ طوسی گرفته تا علی بن طاووس و شهید ثانی و مجلسی‌های پدر و پسر و بسیاری دیگر از داشنمندان به نام شیعه تا به امروز قدر واقعی کار عظیم شیخ کلینی را باز شناخته و از آن تقدیر به حق کرده اند. حتی تاریخ نگار اهل سنت (:ابن اثیر) کلینی را مُجَدِّد تشیع در سال 300 هجری معرفی کرده، همان‌گونه که امام باقر و امام رضا [علیهما السلام]  را مجددان سالهای 100 و 200 برخوانده است. مهمترین نتیجه این قدردانی‌ها برشمردن کتاب الکافی به عنوان یکی از کتب اربعه حدیث شیعه است. درست است که اصطلاح کتب اربعه متأخر می نماید، چون ظاهرا نخستین بار در قرن دهم در آثار شهید ثانی و محقق اردبیلی ذکر شده اند و حتی همزمان با این دو، شیخ بهایی در وصول الاخیار إلى اصول الأخبار  خویش، کتاب امروزین گمشده شیخ صدوق یعنی مدینة العلم را کنار این چهار کتاب آورده است، اما  در نهایت اهل تشیع کتب اربعه را به عنوان اُسّ و اساس مکتوب دین خود برشمرده‌اند. آنچه قابل توجه است اینکه کافی کلینی یک فرق بنیادی با [من لایحضره] الفقیه و تهذیب و استبصار شیخ طوسی دارد، و آن این است که برخلاف این سه کتاب که فقط شامل احادیث فقهی هستند، الکافی علاوه بر قسمت فروع [(:فقه)] بخش عظیمی را به اصول اعتقادی مذهب تشیع اختصاص داده، یعنی پایه‌های ایمانی و معنوی تشیع؛ و همین موضوع باعث شده که در میان چهار این کتاب، الکافی کلینی بدون تردید مهمترین کتاب محسوب می شود. نتیجه برشمردن کافی به عنوان یکی از کتب اربعه ماندگاری تعالیم ایمانی و عرفانی و باطنی در میان جمع کثیری از مومنان شیعه است و نگهداری این دین از تبدیل شدن به یک مذهب فقاهتی صرف و تنزل آن به مجموعه‌ای از عقائد فقهی و اصول حقوقی. این نکته نمودار درخشانی است از هوشمندی تاریخی و معنوی حافظان واقعی دین امامان شیعه.

اهمیت فیلم کلینی اثر مستند ساز مجرب و با استعداد مسعود طاهری در این است که برای نخستین بار در یک اثر هنری مدرن، سنت قدیم بزرگداشت این محدث عظیم الشأن را ادامه داده و به‌علاوه در آن از نظریات دانشمندان و مورخان به‌معنای جدید این کلمات بهره گرفته است. به این ترتیب فیلم او را می توان بعنوان متممی زیبا، همه فهم و مستند بر ادبیات رجالی شیعه به‌حساب آورد، زحمات کارگردان  ماجور و مشکور باد.

«الکافی» ساخته مسعود طاهری تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است. این فیلم مستند در سایت هاشور در دسترس و قابل تماشا است.

منبع: روزنامه سازندگی