مستندسازها درباره فیلم خوب چه گفتند؟/ به مناسبت روز ملی سینما
«روز ملی سینما» تنها یک نام نیست، دست کم برای فعالان سینمای ایران، این روز بهانه‌ای برای صحبت کردن از سینمایی است که هنوز بسیاری از ما شیفته و دلبسته آنیم.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، ونوس بهنود: این روزها مجادله بر سر تعریف فیلم خوب نقل محافل است. گروهی حتی فیلم‌های طنز را ضروری برای جامعه و گروهی ارتقا سلیقه عمومی را زمینه‌ساز رشد آن می‌دانند. «روز ملی سینما» بهانه‌ای است برای فکر کردن به سینمای ایران و زیر مجموعه‌هایش. سینمای مستند مانند سینمای داستانی، گرفتار مشکلات فراوان و البته همراه با امتیازهایی است که ما و فیلمسازان را به آینده امیدوار می‌کند.
سه ویژگی یک فیلم خوب
یاسر خیر کارگردان «کابین» معتقد است فیلم خوب از «مسئله»، «حس» و «احساس» که به دغدغه فیلمساز تبدیل شده، نشأت گرفته است. ساختار و فرم‌اش از دل تجربیات و زندگی فیلمساز جوشیده و تجربه زیسته فیلمساز در آن مشهود است. به زیبا شناسی در ساخت فیلم توجه شده. فیلمساز، در مسیر ساخت از کشف‌هایی که بر سر راهش قرار گرفته، به ساختار فیلم افزوده است.
یاسر خیر افزود: چنین فیلمی برای تماشاگر جایی برای تخیل و کشف می‌گذارد و همه چیز را حاضر و آماده به تماشاگر نمی‌دهد. یعنی تماشاگر را فعال می‌کند نه منفعل.
به گفته خیر فیلم خوب، حال و هوا و اتمسفر فرهنگی و سیاسی و اقتصادی دورانش را منعکس می‌کند، یعنی فرزند زمانه‌اش است. مسئله‌اش مربوط به اکنون است. تقلید فیلم‌های دیگر یا مد روز نیست و خودش می‌تواند تجربه زیباشناسی جدیدی را مطرح کند.
فیلم خوب برآیند جهان بینی درست کارگردان است
کارگردان مستند «خیابان سوم سئول» می‌گوید:برداشت من هم از هنر به معنی کلی نزدیک به تعریف تولستوی است و فیلم خوب را فیلمی می‌دانم که تأثیرگذار بوده و قابلیت تغییر ایجاد کردن داشته باشد و تعهد ایجاد کند.
محمود رضا رضایی افزود: نه به این معنی که اگر فیلمی خیلی بیننده داشته باشد، فیلم خوبی است. با این توضیح که فیلم خصوصیات فنی و هنری به معنی آرت داشته باشد اما با مردم بیگانه نباشد و مردم آن را بفهمند.
به اعتقاد این کارگردان شاید تعریف هنر برای هنر در برخی هنرهای هفتگانه توجیه داشته باشد اما سینما وابسته به آحاد مردم است. فیلم برای این ساخته می‌شود که مردم ببینند و خیلی متفاوت از نقاشی است. فیلم خوب باید پیامی برای گفتن داشته باشد و حرکتی ایجاد کند و عامل تفکر باشد. فیلم خوب باید مخاطب خود را به فکر فرو ببرد و در مجموع ماندگار باشد و تاثیر آنی در جامعه داشته باشد.
رضایی با اذعان به اینکه فیلم خوب باید با مسائل جامعه ارتباط داشته باشد و گفتمان نزدیکی بین مردم و فیلمساز به وجود آورد، ادامه داد: از سویی فیلم خوب از یک فیلمساز خوب خلق می‌شود. نمی‌توان انتظار داشت کسی دانایی و جهان بینی نداشته باشد، اشراف به مسائل جامعه نداشته باشد و اثری قابل دیدن خلق کند.
نویسنده رمان «تردیدهای یک شب بارانی» تاکید کرد: اگر پای صحبت فیلمسازهای بزرگ بنشینیم حرف برای گفتن دارند و دانایی و جهان بینی دارند. این فیلمساز به جایی رسیده و بعد توانسته اثری برای جامعه خلق کند که بر دل مخاطب بنشیند.
فیلم خوب ذهن را درگیر می‌کند
کتایون جهانگیری کارگردان «زیر این چتر باران می‌بارد» می‌گوید: هر فیلم خوب و خوش ساخت من را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به فکر وا می‌دارد. دنیای سینما پر از آثار ارزشمند است که همه آنها می‌تواند به من درس دهد. من از یک شخص الگو نگرفته‌ام و هنوز دارم یاد می‌گیرم.
به اعتقاد کتایون جهاگیری فیلم خوب فیلمی است که ذهن شما را درگیر کند. فیلم خوب شما را شگفت زده می‌کند و شما را وادار می‌کند که بنشینید و تماشایش کنید.
وی افزود: همچنین سینمایی موفق است که سه رکن اقتصاد سینما، تخصص و فن آوری و هنر را در کنار هم داشته باشد. سینمای موفق هدف دارد. سینما یک کالا است پس شناخت مخاطب یک الزام است.
به گفته جهانگیری سینمای خوب بدون پشتوانه علوم انسانی ، فرهنگ و البته نگاه جهانی یک سینمای بازنده و کوتاه مدت است. وقتی در مورد فیلم‌های تاریخ سینما حرف می‌زنیم، دارای این ویژگی هستند.
وی با ذکر مثالی ادامه داد: مستند «این خانه سیاه است» یک نمونه خوب است، فیلمی انسانی با نگاهی جامعه شناسانه که هر فرد در هر نقطه از دنیا و با هر زبان و فرهنگ آن را لمس می‌کند. فیلمی که با مخاطب صادق است و به مخاطب احترام می‌گذارد تا کاری شایسته را به نمایش بگذارد.
وی افزود: شاید برای شما سؤال باشد خب در مورد سینمای علمی تخیلی که امروز خیلی مطرح و پرفروش شده، چطور؟ باید گفت واقعیت انسانی، جنگ خیر و شر، کمک به دیگران در اکثر این فیلم‌ها دیده می‌شوند. یعنی ارزش‌های انسانی. سینما با این ارزش‌ها و ترکیب فن آوری و هنر زنده می‌ماند.
سینمای موفق الهام‌بخش است
صدرا صدوقی فعال سینمایی در پاسخ به این سوال که فیلم خوب چه ویژگی‌هایی دارد، افزود: این سوال پیچیده و سختی است و باید بزرگان عرصه سینما به آن پاسخ بگویند، اما آنچه می‌توانم بگویم این است که فیلم خوب، از نظر من، فیلمی است که هم زمان چند بعد را در تعادل نگه دارد: روایت جذاب و منسجم، پرداخت دقیق شخصیت‌ها، ارزش‌های هنری در تصویر و صدا و قدرت تأثیرگذاری بر مخاطب.
به اعتقاد صدرا صدوقی چنین فیلمی نه صرفاً سرگرم‌کننده است، نه صرفاً زیبا؛ بلکه می‌تواند پیام یا تجربه‌ای انسانی، فرهنگی یا اجتماعی را منتقل کند و پس از پایان، ذهن و احساس مخاطب را درگیر نگه دارد.
تهیه کننده سینما و تلویزیون معتقد است سینمای موفق به چالش‌های فرهنگ و زمانه خود پاسخ می‌دهد و بعد از تماشای آن، ذهن مخاطب برای مدت‌ها با اثر همراه می‌ماند.
وی افزود: سینمای موفق، سینمایی است که توانایی همزمان الهام‌بخشی، تأمل و لذت‌بردن مخاطب را داشته باشد و موفقیت سینما در همین تلفیق هنر، پیام و تجربه انسانی نهفته است.
مستند قادر است مطالبه عمومی ایجاد کند
پیمان شوقی منتقد سینما نیز در مورد کارکرد فیلم به ویژه مستند گفت: همچنان که اشاره شد فیلم مستند اگر دغدغه‌های واقعی مردم را بیان کند یا روی نقاط سیاه اجتماع انگشت بگذارد قطعاً می‌تواند موجی از یک مطالبه عمومی ایجاد کند و حتی به فشار اجتماعی برای اصلاح امور بینجامد.
پیمان شوقی افزود: نمونه چنین آثاری را در سالهای اخیر در دنیا شاهد بودیم که فیلم‌هایی مثل Dear Zachary (2008) ، The Invisible War (2012) ، و Super Size Me (2004) به افزایش آگاهی عمومی و تغییرات گسترده در قوانین انجامیدند.
شوقی تصریح کرد: نمی‌دانم در ایران آستانه تحمل دستگاه‌های نظارتی چقدر است ولی به‌نظر می‌رسد تمایلی ناگفته برای کتمان یا سرپوش گذاشتن روی نقاط تاریک و سیاه بومی و ملی وجود دارد که کار مستندسازان و اهالی رسانه را برای پرداختن صریح به چنین مضامینی دشوار می‌کند.
این کارشناس رسانه تاکید کرد: این دیگر به هنر مستندساز برمی‌گردد که چگونه و با چه لحنی سیاهی‌ها را هدف بگیرد که هم طرح دغدغه کرده باشد و هم به گوشه قبای کسی برنخورد. بعضی‌ها زبان طنز و کنایه را بر می‌گزینند که در برخی موارد جوابگوست، ولی نمی‌شود همیشه و همه جا به کارش بست.