چالش‌های مستندساز با موازی‌کاری یا مخالفت نهادها
علی الفت، با اشاره به اهمیت ساخت مستندهای جدید در مورد موضوعات مغفول مانده از هشت سال جنگ تحمیلی و جنگ دوازده روزه گفت: ارائه روایتِ داستان‌گونه و قصه‌گو در جذب مخاطب به مستندها بسیار تاثیرگذار است.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، مستندسازی روایتی است از آنچه که هست و با ما همچنان زندگی می‌کند و گاهی روایتی است از آنچه که به ظاهر دیگر نیست اما خاطرات‌اش ذهن نَه یک نسل که نسل‌های مختلف را درگیر خود کرده است مثل جنگی که سال ۱۳۵۹ آغاز شد و کسی حتی تصورش را نمی‌کرد که این قدر طول بکشد؛ گویا که همه دنیا دست‌شان را در یک کاسه گذاشتند تا نان در خون ملت مظلوم ایران بزنند؛ به هر روی این جنگ با هزاران شهید و ایثارگر با پیروزی ملت همیشه سرافراز ایران به پایان رسید و امروز آنچه که باقی مانده است؛ یاد آن دلاوران است و دستاورد سترگ‌شان که همان حفظ تمامیت ارضی بر مبنای شعار اصلی انقلاب یعنی استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی بود.
اما آنچه که امروز بیش از هر زمان ضرورت دارد تا برای نکوداشت یاد این شهیدان از دریچه هنر و متناسب با ذائقه نسل امروز مورد توجه قرار دهیم؛ مستندسازی است. روزگاری شهید آوینی مستندی به نام «روایت فتح» را ساخت و این اثر آنچنان در دل و جان مردم جای گرفت که هرکسی هرجایی بود تلاش می‌کرد خود را به خانه برساند تا بتواند روایت فتح را به تماشا بنشیند اما پرسش اینجاست که برای نسل امروز و با گذشت چند دهه از جنگ تحمیلی چگونه باید مستند ساخت و اصلا آیا ضرورت ساخت مستند جنگی برای بچه‌های نسل وجود دارد؟
این موضوعات از جمله مواردی است که در گفت وگو با «علی الفت» کارگردان و مستندساز بررسی کرده‌ایم. او به تازگی مستند «عقرب زرد» را با موضوع زندگی و فعالیت‌های شهید «علی چیت‌سازیان» به پایان برده و از اول فروردین امسال نیز این اثر در پلتفرم‌ها قابل دسترسی و تماشا بود.
در ادامه حاصل این گفت وگو را می خوانید:
«علی الفت» در گفت وگو با خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه در بحث مستند این نگاه را داریم که هر اتفاقی تنها (یکبار) می‌افتد و ما (لاجرم) باید آن را ضبط و ثبت کنیم تا برای آیندگان باقی بماند؛ اگر در این عرصه کوتاهی کنیم مجبوریم تا اسناد تصویری را به صورت شفاهی روایت کنیم و معلوم نیست که این شیوه روایت کردن آیا برای آیندگان مورد قبول باشد یا نباشد؛ بنابراین ثبت تصویری موضوعات مهم و در کنار ثبت شفاهی از اهمیت بسزایی برخوردار است و در واقع می‌تواند به ثبت تاریخ کمک کند.
این مستندساز گفت: اگر در آن لحظه بحران‌ساز موضوعات را ثبت نکنیم طبیعی است که واقعه دیگر تکرار نخواهد شد و ما از حقیقتِ تاریخ عقب می‌مانیم به همین دلیل در موضوعات بحران‌ساز مثل جنگ؛ مستندساز باید در لحظه عمل کند، اما بعضا مشکلی در این مسیر وجود دارد مبنی بر اینکه آیا در مدیریت فرهنگی کشور ما ضرورتِ ثبت تصویری در مواقع بحرانی پذیرفته شده یا خیر؟ متاسفانه هنوز با این مشکل مواجهیم که این موضوع پذیرفته نشده و ضرورت آن مورد پذیرش قرار نگرفته است و گاهی مستندساز در مواقع بحران‌ساز با مشکلاتی برای ساخت مستند مواجه است.
وی در توضیح معضلات موجود در مسیر مستندسازی اظهار کرد: برای مثال گاهی یک ارگان برای ساخت مستند مجوزی را صادر می‌کند و ارگان موازی با آن اقدام به لغو مجوز می کند؛ این مساله برای مستندساز چالش برانگیز است و باید یک نهاد مرجع باشد که مورد تایید سایر نهادها برای صدور مجوز باشد؛ این مشکلاتی است که با آن مواجهیم هستیم و گریبان مستندساز را چه در مواقع بحرانی و چه شرایط عادی گرفته است.
الفت در ادامه به ضرورت ساخت مستند در مورد موضوعات مرتبط با هشت سال دفاع مقدس و جنگ تحمیلی با در نظر گرفتن مشکلات یاد شده و البته تغییر ذائقه مخاطب و نسل امروز گفت: دفاع مقدس بخشی از تاریخ ماست و ضرورت دارد که در قالب‌های مختلف این هشت سال را روایت کنیم؛ در این دوره داستان‌های ناگفته بسیاری وجود دارد اما باید نوع نگاهمان را به موضوع عوض کنیم به این معنا که از نگاه‌های کلیشه‌ای و مستندهای تلویزیونی خارج شده و به سمت روایت داستان‌هایِ قصه‌گو و جذاب برای مخاطب حرکت کنیم.
این پژوهشگر در ادامه به مستند «عقرب زرد» اشاره کرد و افزود: موضوع این مستند درباره شهید چیت‌سازیان است؛ این شهید فرمانده واحد اطلاعات-عملیات لشکر انصارالحسین همدان بود و از قهرمانان این شهر محسوب می‌شود و اکنون نیز از چهره‌ها و شهیدان شاخص این شهر است؛ از این نظر سراغ زندگی آن شهید رفته و بررسی و تحقیق اولیه را انجام دادم تا اینکه به خطِ روایی قصه رسیدم و اینکه آن شهید در سال ۱۳۶۳ با وجودی که شخصیت محبوبی بود و در واحد اطلاعات-عملیات موفق هم عمل کرده بود اما ناگهان از این واحد برکنار شد؛ ما در این مستند به دنبال چرایی این برکناری رفتیم و اینکه چرا یک مدیر و فرمانده موفق در بحبوجه جنگ برکنار می شود؛ همین مساله خط روایی و قصه مستند ما شد و در این راستا با موافقان و مخالفان برکناری آن شهید گفت وگویی را ترتیب دادیم.
کارگردان مستند «عقرب زرد» اظهار کرد: ما در این مستند به هر دو گروه یک وزن دادیم تا مخاطب خودش تصمیم بگیرد که آیا این روش درست بوده یا نبوده است؛ روش و اتفاقتی که در سال ۱۳۶۳ رخ داد هنوز هم در جامعه و اجتماع ما جاری و سازی است و به همین دلیل می‌شود گفت فیلم «عقرب زرد» فیلم بروزی است چراکه هنوز همان رویه را در جامعه شاهد هستیم و تحمل نگاه متضاد با خود را نداریم؛ شهید چیت‌سازیان جوان بود اما توانست ارتباط وثیقی را با همه طیف‌ها برقرار کند و این رویکرد برای ما درس‌آموز است.
وی افزود: در مستند عقرب زرد؛ قاب قصه‌گویی رعایت شده به این معنا در طول ۵۰ دقیقه فیلم تلاش ما بر روایت کردن قصه بوده است و همین ریتم را در این حدود یکساعت نگه داشته‌ایم و مطالبی را عنوان کردیم که تاکنون روایت نشده بودند؛ اما مساله اینجاست که از این دست موضوعات در دفاع مقدس هشت ساله کم نیست و شخصا اگر باز هم وارد این عرصه شوم سراغ چنین سوژه‌هایی خواهم رفت.
الفت در مورد اهمیت ساخت مستند در مورد جنگ دوازده روزه گفت: در آن دوران به اندازه‌ای وقایع سریع اتفاق افتاد که حتی می شود گفت مستندساز از واقعه عقب ماند اما نمی شود گفت تقسیر مستندسازاست چراکه جامعه ناگهان دچار شوک شد ؛ البته برخی دوستان ورود کردند و به هر روی تصاویر و تاریخ شفاهی ضبط شده داریم که باید مورد استفاده باشد؛ مساله این است که نفس ثبت و ضبط تصاویر پدیده مبارکی است.
عوامل این پروژه عبارتند از: تهیه کننده و کارگردان: علی الفت، تصویر: سجاد صالحی و بهمن بیگ محمدیان، صدا: مجتبی طاهری؛ علی خطیبی، تدوین: فرامرز وکیلی، اصلاح رنگ و نور: کامران سحرخیز و نگین حیدری، طراحی و ترکیب صدا: حسن مهدوی، مدیرتولید مجتبی مطلبی، تحقیق و پژوهش: علی الفت، مجری طرح: موسسه باران صبح، محصول مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی.
منبع: خبرگزاری شبستان