درباره مردی که درست زندگی کرد/ چند نکته از مستند تورناتوره
مستند جوزپه تورناتوره ما را با مردی آشنا می‌کند که درست زندگی کرد! به قول خودش و برخی دیگر، مردی که خود، موسیقی بود. ذهن و وجودش از موسیقی ساخته شده بود. تمام زندگیش وقف خلق آثاری شد که بسیاری شان تا دنیا دنیا است برجای خواهند ماند و نسل های حال و آینده از آنها لذت خواهند برد.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، سعید خاموش، منتقد و مترجم: مجله فردوسی در دهه 1340، یعنی زمانی که نخستین فیلم¬های سرجو لئونه در ایران به نمایش در آمد، در یکی دو صفحه آخر، نقد فیلم داشت و به سبک کایه دوسینما، یک صفحه کاملش را اختصاص میداد به جدول ارزشگذاری فیلمها و منتقدهایش هر هفته به فیلم های روی پرده در تهران ستاره می دادند. منتقدهای ایرانی در آن سال ها به وسترن های معروف لئونه(یک مشت دلار، به خاطر یک مشت دلار بیشتر و خوب، بد، زشت که در دنیا با اصطلاحی کمابیش تحقیرآمیز به “وسترن اسپاگتی” شهرت داشتند،)یک صفر گنده یعنی، بی ارزش دادند. البته این قضیه فقط منحصر به منتقدهای ایرانی نبود، لئونه در دهه 1960 اصولا در هیچ کجا جدی گرفته نمیشد و همان منتقدهای کایه هم در جدول ارزشگذاری شان، وسترن های لئونه را بی ارزش تلقی کردند.
ولی موسیقی انیو موریکونه-که حالا شکی نیست باعث و بانی شهرت و محبوبیت آن فیلم ها بوده،- چه؟ منتقدها نه تنها، لئونه، موریکونه را هم در آن زمان جدی نگرفتند و حتا تحقیر می کردند. موسیقی موریکونه همه جا شنیده می‌شد ولی کسی آن را بدیع و مبتکرانه تلقی نمی کرد. جالب است که نیمه اول مستند عالی جوزپه تورناتوره، در باره همین احساس حقارتی است که جّو عمومی روشنفکرانه( مطابق معمول آن زمان، روشنفکری چپ که بردنیا حاکم بود،) و همکاران موسیقیدان موریکونه بر او تحمیل کرده بودند. جایی در این مستند، پتراسی، استاد موریکونه در هنرسرای رم در سال های پس از جنگ، -که موریکونه خود را بسیار مدیون او می دانست و برایش احترام زیادی قائل بود-، موسیقی فیلم را ضد هنر تلقی می کند که با هنر ناب، زمین تا آسمان فاصله دارد.(مسئله ای که باعث شده بود موریکونه در آن سال ها مثل بسیاری از سینماگران فیلم های رده- ب ایتالیایی از اسم مستعار استفاده کند تا مبادا کسی از در و همسایه و دوستان پی برد که او موسیقی فیلم ساخته!)
بنابراین موریکونه در تمامی زندگی با همین مشکل بدفهمی و به نوعی حسادت و غرض ورزی، درگیر بود و بیشک شاید به همین خاطر از تجربه های پرشیطنت و جذاب دهه 1960 و 1970 رفته رفته فاصله گرفت، تغییر مسیر داد و( البته همیشه خودش باقی ماند چون به هرحال به هر سبکی، موسیقی موریکونه از همان نُت¬های اول قابل شناسایی است،)و به جایی رسید که به عنوان مثال، شاهکاری چون موسیقی متن میسیون(مأموریت تبلیغی)را در 1986 برای رولند جافی، با نقب زدن به موسیقی کلاسیک قرن 15 ایتالیا و موسیقی کلیسیایی و موسیقی بدوی بومی های آمریکای لاتین ساخت. بعدها، فیلمسازانی چون الیور استون و تارانتینو که نوجوانی و جوانی شان با گوش سپردن به موسیقی های وسترنی موریکونه سپری شده بود، توقع داشتند موریکونه خود را تکرار کند و اثری مثل همان کارهای دهه 1960 برایشان خلق کند. پاسخ موریکونه به استون یک نه بزرگ بود ولی تارانتینو که درایت بیشتری داشت، موریکونه را آزاد گذاشت تا هر آنچه مناسب می¬بیند خلق کند که او هم موسیقی متن هشت نفرت انگیز را برایش ساخت(که پس از بارها نامزد شدن، سرانجام اسکاری هم نصیب موریکونه کرد).
مستند جوزپه تورناتوره ما را با مردی آشنا می کند که درست زندگی کرد! به قول خودش و برخی دیگر، مردی که خود، موسیقی بود. ذهن و وجودش از موسیقی ساخته شده بود. تمامی زندگیش وقف خلق آثاری شد که بسیاری شان تا دنیا دنیا است برجای خواهند ماند و نسل های حال و آینده از آنها لذت خواهند برد.(فقط کافی است سری به یوتیوب بزنید و ببینید چقدر اجرا از کارهایش در دنیا توسط ارکسترهای مختلف اجرا شده و می شود و چه تأثیر عظیمی بر روی سایر آهنگسازهای دنیا گذاشته و چه محبوبیتی بین موسیقیدان های جوان از هر ملیتی دارد و چه طور گوشه هایی از آثارش را در کارهای خود ادغام کرده و می کنند). موریکونه همان طور که تارانتینو در مراسم اسکار در سال 2015 گفت، چیزی از بتهوون و شوبرت و موسیقیدان های کلاسیک کم ندارد. وقتی تارانتینو این سخنان را به زبان می آورد، مخاطبانش مثل همیشه به حرف-های او خندیدند، چون ظاهرا با اغراق های همیشگی او روبرو بودند. (خود موریکونه هم حرف تارانتینو را چندان جدی نگرفت و در واکنش به این حرف¬ها گفت: برای تشخیص ماندگاری یک موسیقیدان همتراز بتهوون و شوبرت، باید200 سال صبر کرد).
ولی برای ما نیازی نیست 200 سال صبر کنیم. آثارش خوشبختانه همه در دسترس اند. (لطفا بروید قطعه اوبوآی گبریل(از فیلم میسیون) را گوش کنید که دست کم از ویوالدی یا دونیزتی ندارد!) به آنها گوش فرا دهید. واقعا همتراز بزرگترین موسیقیدان های کلاسیک است! و این مستند این را به خوبی به شما نشان می دهد.
مستند «انیو» ساخته جوزپه تورناتوره در بخش مستندهای پرتره بین‌الملل نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» روی پرده می رود. نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» 19 تا 25 آذرماه برگزار می‌شود.
منبع: سینمااعتماد